قبل از اینکه به بررسی موضوع اصلی یعنی تاثیر اقلیم بر طراحی فضای سبز بپردازیم، لازم است تعریف اقلیم را مرور کنیم. در یک تعریف کلی و جامع، شرایط جوی غالب در یک منطقه جغرافیایی را "اقلیم" می‌گویند. به بیان دیگر، اقلیم به شرایط و عناصر دخیل در وضعیت آب و هوایی یک منطقه از قبیل دما، باد، رطوبت، اتمسفر، میزان بارش و دیگر موارد این چنینی در مدت زمانی نسبتاً طولانی بستگی دارد.
حال با این تفاسیر اگر جور دیگری به تعریف اقلیم نگاه کنیم می‌توانیم این‌طور برداشت کنیم که اقلیم به طور مستقیم بر معماری منظر نیز اثرگذار است زیرا تمام جزئیاتی که در تعریف اقلیم دخیل هستند از جمله عناصر حیاتی برای زیست گیاهان در فضاهای سبز نیز بشمار می‌روند بنابراین برای داشتن یک فضای سبز سالم لازم است ابتدا شرایط اقلیمی و اثرات احتمالی آن بر فضای سبز را بررسی کنیم.
طراحی فضای سبز بر اساس اقلیم
همانطور که کمی پیش‌تر اشاره کردیم، هر منطقه اقلیم خاص خود را دارد، از این رو با استناد بر این اصل می‌توان گفت که طراحی فضای سبز هر منطقه می‌تواند با دیگر مناطق متفاوت باشد چرا که اقلیم این مناطق با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد و هر یک اثرات مجزایی را بر فضای سبز خود اعمال می‌کنند.
در ادامه قصد داریم تا با ایده‌های طراحی فضای سبز در اقلیم‌های مختلف آشنا شویم.
1. طراحی فضای سبز متناسب با اقلیم گرم و خشک
به طور معمول، طراحی فضای سبز در مناطق جغرافیایی که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند (نظیر شهرهای یزد و اصفهان) کمی دشوار است و در برخی موارد با محدودیت‌هایی روبرو می‌شود. از این رو برای اجرای پروژه‌های فضای سبز به صورت صحیح، ابتدا لازم است شرایط اقلیمی در نظر گرفته شود تا بر مبنای آن بتوان از متریال‌های مناسب استفاده کرد.
برای طراحی فضای سبز در اقلیم‌های خشک باید مواردی از قبیل نوع گیاه، نوع خاک مورد استفاده و سیستم آبیاری کاملاً مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان مثال استفاده از چمن در این مناطق چندان رایج نیست زیرا مقاوم‌ترین چمن‌ها نیز در برابر گرمای شهری مثل یزد (خصوصاً در فصل تابستان) دوامی ندارند. بنابراین منطقی است در چنین اقلیم‌هایی از گیاهان مقاوم در برابر کم آبی و خشکی استفاده شود تا فضای سبز اجرا شده حداقل برای مدت زمان طولانی‌تری حفظ شود.
از طرفی استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی علاوه بر تضمین بقای طولانی فضای سبز، از نظر اقتصادی نیز بسیار کمک کننده هستند زیرا این گیاهان نسبت به گیاهان حساس به مراقبت کمتری احتیاج دارند و مقاومت بالای آن‌ها این اطمینان را حاصل می‌کند که نیازی به خرید مجدد یا ترمیم آن‌ها نخواهد بود.
همچنین با توجه به مسئله مهم کمبود آب، اجرای فضای سبز خصوصاً در شهرهای کویری که نسبت به دیگر شهرها بیشتر با این مشکل مواجه هستند چندان موفقیت آمیز نخواهد بود. بنابراین پیشنهاد می‌شود در طراحی فضای سبز اقلیم‌های گرم و خشک، از گیاهان مقاوم به خشکی استفاده شود.
1-1- گیاهان مناسب برای اقلیم گرم و خشک
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم یکی از اثرات اقلیم بر طراحی فضای سبز، محدود کردن گزینه‌های انتخابی و در نهایت انتخاب نوع خاصی از گیاهان و درختان می‌باشد که به‌عنوان گیاهان مقاوم به خشکی شناخته می‌شوند.
🍃 کاج
درختان کاج اولین و مناسب‌ترین انتخاب برای اقلیم‌های خشک هستند. این درختان علاوه بر اینکه با گرمای هوا و کم آبی مشکلی ندارند، به نوعی سبب خنک‌تر شدن فضا نیز می‌شوند و به واسطه ارتفاع و برگ‌های انبوهی که دارند سایه‌های دلنشینی را خلق می‌کنند. از این رو استفاده از این درختان در محوطه باغ‌ها یا ویلاها بسیار رایج است.
همچنین درختان کاج در طراحی فضای سبز در مقیاس شهری نیز بسیار پرکاربرد هستند و در مکان‌های تفریحی نظیر پارک‌ها و بوستان‌ها بکار می‌روند.
🍃 اسطوخودوس
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که در اقلیم‌های گرم و خشک با توجه به شرایط آب و هوایی، گیاهان گلدار شانسی برای زیستن ندارند، اما برخلاف چنین تصوراتی گیاهان گلدار مقاوم به خشکی به راحتی و بدون هیچ مشکلی در چنین محیط‌هایی زندگی می‌کنند.
یکی از پرطرفدارترین گیاهان گلدار مقاوم، اسطوخودوس می‌باشد که به واسطه معطر بودن و همچنین داشتن گل‌های زیبا در محوطه سازی و طراحی‌های فضای سبز بسیار کارآمد است و علاوه بر محوطه سازی‌های شهری قابل استفاده در فضای سبز حیاط یا ساختمان‌های اداری نیز می‌باشد.
🍃 نخل
درختان نخل احتیاجی به معرفی ندارند زیرا همانطور که می‌دانید این درختان در گرم‌ترین و خشک‌ترین مناطق، سر از خاک بیرون می‌آورند و به زیستن ادامه می‌دهند.
نخل‌ها به واسطه اندازه بزرگی که پس از رشد خواهند داشت معمولاً در طراحی فضای سبز بلوارها، میادین و پارک‌ها استفاده می‌شوند.
1-2- خاک مناسب برای اقلیم گرم و خشک
دومین تاثیر اقلیم بر طراحی فضای سبز، دستورزی در ساختار خاک می‌باشد. شاید در ابتدا با خواندن این عنوان تعجب کنید اما باید بگوییم که اقلیم‌های متفاوت خاک‌های متفاوتی را طلب می‌کنند و یکی از اصلی‌ترین دلایل تخریب برخی از فضاهای سبز در اقلیم‌های مختلف، کم توجهی به این مورد است. خاک مناسب محوطه سازی و فضای سبز علاوه بر اینکه نیازهای گیاه را تأمین می‌کند و در حفظ سلامت آن نقش دارد، باید میزان هدر رفت آب را نیز به حداقل برساند.
اینجا درباره انواع خاک مخصوص فضای سبز بخوانید 🙂
به یاد داشته باشید که یکی از روش‌های هدر رفت آب، تبخیر آب از سطح خاک است که در اقلیم‌های خشک بیش از سایر اقلیم‌ها دیده می‌شود بنابراین برای جلوگیری از چنین مشکلی لازم است تا تغییراتی جزئی در خاک اقلیم‌های گرم ایجاد کنیم. بدین منظور می‌توانیم از ایده‌های زیر کمک بگیریم :
◽افزایش مقدار مواد آلی خاک
یکی از تغییرات بسیار کارآمد که خاک را برای اقلیم‌های گرم و خشک مناسب می‌سازد افزایش مقدار مواد آلی خاک می‌باشد. شاید برایتان جالب باشد بدانید مواد آلی عملکردی اسفنج‌گونه دارند و آب را در نزدیکی ریشه گیاهان نگه می‌دارند و بدین ترتیب باعث کاهش هدر رفتن آب به‌وسیله تبخیر می‌شوند.
◽مالچ
یکی دیگر از راهکارهای مناسب سازی خاک اقلیم‌ها، استفاده از مالچ بر سطح خاک می‌باشد. این روش نیز همانند روش قبل مانع از تبخیر بیش از حد آب از خاک می‌شود.
1-3- سیستم آبیاری مناسب برای اقلیم گرم و خشک
سومین مورد از اثرات اقلیم بر طراحی فضای سبز، محدودیت روش‌های آبیاری گیاهان است. به‌عنوان مثال سیستم‌های آبیاری سنتی به هیچ وجه پاسخگوی فضای سبز در اقلیم‌های گرم نمی‌باشند و علاوه بر آن هزینه‌های سرسام آوری را بدنبال خواهند داشت. از این رو پیشنهاد می‌شود تا از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای برای چنین اقلیم‌هایی استفاده شود.
2. طراحی فضای سبز متناسب با اقلیم سرد و خشک
اقلیم سرد و خشک نیز اثرات قابل توجهی را بر طراحی فضای سبز اعمال می‌کند بنابراین همانند مورد قبل، برای طراحی فضای سبز در اقلیم‌های سرد نیز باید مجموعه عواملی از قبیل نوع گیاهان، نوع خاک و سیستم آبیاری را بررسی کنیم.
2-1- گیاهان مناسب برای اقلیم سرد و خشک
انتخاب گیاه مناسب برای فضاهای سبز با چنین اقلیمی به مراتب از انتخاب گیاه برای اقلیم گرم دشوارتر است چرا که گیاهان در برابر سرما بسیار آسیب‌پذیرتر هستند و به همین دلیل باید در انتخاب آن‌ها بسیار محتاطانه عمل کرد.
🍃 درخت سیب
یکی از مناسب‌ترین انتخاب‌ها برای اقلیم‌های سرد، درخت سیب می‌باشد. شاید در ابتدا غیرقابل باور بنظر برسد اما باید بگوییم که درخت سیب قادر است دمای منفی 35 درجه تا منفی 40 درجه را به خوبی تحمل کند و جالب‌تر اینکه این درختان در اقلیم‌هایی که زمستان‌های گرمی دارند به خوبی رشد نمی‌کنند!
از جهت دیگر شکوفه‌های بسیار زیبای درخت سیب، رنگ و جلوه بی‌نظیری به محوطه مدنظر شما می‌بخشد و بدین ترتیب با کاشت یک درخت سیب علاوه بر داشتن یک فضای سبز زیبا می‌توانید از محصولات آن نیز بهره ببرید.
🍃 گردو
درخت گردو از دیگر درختان مقاوم به سرما می‌باشد و به همین واسطه در اقلیم‌های سرد و خشک بسیار پرطرفدار است. اما فراموش نکنید که مقاومت تمام گونه‌های گردو در برابر سرما به یک اندازه نیست و برخی از آن‌ها مقاومت بیشتری را از خود نشان می‌دهند. به عنوان مثال دو گونه چندلر و فرنو مقاومت بسیار زیادی در برابر سرما دارند و بر همین اساس در لیست پرفروش‌ترین درختان مناسب برای فضای سبز در اقلیم‌های سرد هستند.
🍃 بلوبری
این درختچه زیبا یکی از پرطرفدارترین درختچه‌‌هایی است که در اقلیم‌های سرد، در محوطه سازی منازل، باغ‌ها و ویلاها بکار برده می‌شود. مقاومت بالای این درختچه در برابر سرمای هوا و همچنین رنگ خاص میوه‌های این گیاه جلوۀ جذاب و زیبایی را به محیط می‌بخشد و فضای سبز زیبایی را خلق می‌کند.
2-2- خاک مناسب برای اقلیم سرد و خشک
در اقلیم‌های سرد و خشک پدیده یخ زدگی خاک به وفور یافت می‌شود اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید این پدیده علی رغم اینکه هیچ آسیبی به گیاه نمی‌رساند بسیار مفید و سودمند نیز می‌باشد.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، یخ زدگی خاک سبب از بین رفتن تخم حشرات، لاروها و آفت‌های موجود در خاک می‌شود و به نوعی خاک را برای گیاه تصفیه می‌کند. همچنین از جهت دیگر این یخ زدگی سبب افزایش تخلخل پذیری خاک می‌شود و بدین ترتیب مواد مغذی از قبیل کود به راحتی به ریشه گیاه می‌رسد.
2-3- سیستم آبیاری مناسب برای اقلیم سرد و خشک
در چنین اقلیم‌هایی هر دو روش آبیاری سنتی و سیستم آبیاری قطره‌ای قابل استفاده است. ضمناً به یاد داشته باشید که خاک مرطوب همانند عایق عمل می‌کند و مناطق نزدیک به ریشه را گرم‌تر نگه می‌دارد و به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که در آب و هوای سرد، خاک بستر گیاهان مرطوب نگه‌داشته شود.
کلام پایانی
همانطور که می‌دانید پروژه‌های طراحی فضای سبز از کنار هم قرارگرفتن مجموعه عوامل مختلفی شکل می‌گیرند، از این رو تاثیر اقلیم بر طراحی فضای سبز، تمامی اجزای این مجموعه را درگیر می‌کند و بر آن‌ها اثر می‌گذارد.
بنابراین برای اینکه بتوان یک پروژه اصولی را طراحی و اجرا کرد لازم است تا در وهله اول شرایط اقلیمی و اثرات احتمالی حاصل از آن در نظر گرفته شود و به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم چنانچه مایل به اجرای پروژه‌های محوطه سازی هستید حتماً با متخصصان این امر مشورت نمایید تا یک پروژه اصولی و حرفه‌ای طراحی و خلق شود.
در پایان، ما اعضای تیم ایده سبز تصمیم گرفتیم با ارائه یک مقاله کاربردی به بررسی تاثیر اقلیم بر طراحی فضای سبز بپردازیم تا آگاهی شما عزیزان را در این مورد بیش از پیش افزایش دهیم. با این حال چنانچه به آگاهی بیشتری در این زمینه احتیاج دارید کافیست با مجموعه ایده سبز تماس بگیرید تا از راهنمایی متخصصان ما بهره‌مند شوید.