با اینکه برخی معماری منظر را بازگشت به عقب در حیطه معماری تصور می‌کنند، معماران منظر در دفاعیه خود آن را حرکتی رو به جلو جهت تعامل دوسویه با طبیعت و مایه آرامش و آسایش انسان می‌دانند. مزایای بی‌شمار این شاخه از معماری سبز که به‌طور گسترده در سیستم‌های شهری به‌کار گرفته می‌شود باعث شده سؤالات زیادی درباره چیستی و عناصر این سیاق از معماری مطرح شود. 🍃ایده سبز در ادامه از معماری منظر و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن می‌گوید.
معماری منظر چیست؟
معماری منظر (Landscape Architecture) که با نام معماری چشم‌انداز نیز شناخته می‌شود، شاخه‌ای از علم معماری است که هدف آن برقراری ارتباطی مستحکم‌تر میان انسان و طبیعت است. به بیان ساده، معماری منظر علم طراحی و زیباسازی فضاهای باز با محوریت فضای سبز و گیاهان زنده است که به دنبال دست‌یابی به اهداف زیست محیطی، اقتصادی و زیبایی شناختی است.
امروزه معماری چشم انداز در قالب یک رشته میانی به صورت آکادمیک تدریس و به کمک اصول و سیستم‌های مهندسی به‌عنوان بخشی از سیستم معماری شهری پیاده‌سازی می‌شود. معمار منظر دروسی تلفیقی از رشته‌های مهندسی شهرسازی و مهندسی معماری را گذرانده و با تسلط به اصول طراحی فضای سبز به یک معمار سبز تبدیل می‌شود.
روند فعالیت معماری منظر
با در نظر گرفتن هدف و خط کلی مسیر معماری منظر به راحتی می‌توان به ویژگی‌ها و روند فعالیت این شاخه از معماری پی برد. قبل از هر چیز باید به یاد داشته باشیم که معماری منظر شاخه‌ای از رشته کشاورزی نیست که هدف آن صرفاً حمایت و حفاظت از محیط زیست و گل‌وگیاه باشد، شاید بخشی از هدف معماری منظر با کمک به گیاهان و اجزای محیط زیست تعریف شود اما بیش از آن رویکردی انسان گرایانه داشته و به‌منظور خدمت به انسان اجرا می‌شود.
معماران و طراحان این رشته در تلاشند تا پیوند میان انسان و محیط زیست را عمیق‌تر سازند تا در این مسیر علاوه بر زیباسازی محیط، شرایط جهت ایجاد یک فضای سالم برای زندگی انسان در محیط شلوغ شهری مهیا شود. یک معمار منظر قبل از هر چیزی محیط موردنظر را بررسی و سپس شروع به ایده پردازی و سرانجام پیاده سازی طرح مورد نظر می‌کند. طراحی محوطه پارک‌ها، میادین، پیاده‌روها، حاشیه خیابان‌ها خیابان‌ها، بلوارها و حتی محوطه ساختمان‌های مسکونی و تجاری تنها بخشی از حوزه تسلط معماری چشم انداز است.
از آنجاکه محوطه سازی دامنه گسترده‌ای را در بر میگیرد می‌تواند به‌عنوان ابزار عملی معماری منظر به کار گرفته شود. برای مثال حیاط یک ساختمان مسکونی یا پارک‌های موجود در سطح شهر همگی به عنوان یک فضای مستعد محوطه سازی تلقی شده و از این رو طرح‌های معماری منظر می‌تواند در قالب موارد شخصی همانند طراحی و زیباسازی محوطه باغ یا ویلا یا محوطه ساختمان‌های تجاری استفاده شود و یا در مقیاس‌های بزرگی از قبیل محوطه سازی پارک، فضاهای سبز شهری و ... به کار گرفته شود. از این رو در ادامه قصد داریم تا به بررسی دو مورد از طرح‌های معماری منظر در زندگی و محیط شهری بپردازیم.
✅ معماری منظر و محوطه سازی
در یک نگاه کلی، منظر و محوطه کلماتی مترادف هستند و هر دو اشاره به محیط‌های باز و به طور کلی فضاهای بیرونی دارند. اما نکته‌ای که لازم است به آن توجه شود این است که شاید در ظاهر روند فعالیت این دو مورد با یکدیگر مشابه باشد اما هر کدام هدفی مجزا را دنبال می‌کنند!
به طور معمول فعالیت‌های مربوط به معماری منظر و محوطه سازی مواردی از قبیل طراحی و ایجاد دیوار سبز، روف گاردن، چمنکاری، ساخت آبنما و ... را شامل می‌شود و به طور کلی هر آنچه که تلفیقی از هنر و معماری می‌باشد در این زمینه جای میگیرد و سرانجام در نتیجۀ حاصل شده، زیبایی و ظرافت هنری در کنار عناصر طبیعت و فضای سبز در یک اثر معماری به چشم میخورد. اما همانطور که پیشتر نیز اشاره شد هدف معماری منظر ایجاد بستری مناسب در کنار محیط زیست برای انسان‌ها می‌باشد و هدف از محوطه سازی صرفاً زیبا کردن محیط اطراف است و به بهره‌وری و کاربردی‌سازی کمتر بها می‌دهد.
✅ معماری منظر ویلا
ویلاها با توجه به موقعیت قرارگیری و ارتباط نزدیک با فضای سبز اطراف‌شان یکی از پرمتقاضی‌ترین اماکن برای پیاده سازی طرح‌های معماری منظر به شمار می‌روند. معماری منظر علاوه بر زیباسازی فضای ویلاها و یا مجتمع‌ها، اهداف مهم‌تری را نیز دنبال می‌کند که در ادامه به بررسی چند مورد از آن‌ها خواهیم پرداخت.
مزیتهای معماری منظر
🍃 ایجاد حس سرزندگی و آرامش
بدون شک یکی از مهم‌ترین تأثیراتی که اجرای طرح‌های معماری منظر و محوطه سازی از خود به جای می‌گذارند، ایجاد حس آرامش و سلامت روح و روان است. همانطور که پیشتر نیز ذکر شد، گیاهان از عناصر اصلی طراحی منظر و فضای سبز هستند با این حساب هنگام پیاده سازی طراحی‌های مبتنی بر معماری چشم انداز، فضایی آمیخته شده با گیاهان خلق خواهد شد؛ از این رو نفس کشیدن در میان یک فضای سبز با طراوت و تماشا کردن چنین فضایی حال ما را خوب می‌کند.
🍃 افزایش ارزش ملک
شاید در ابتدا غیرقابل باور به نظر برسد اما طراحی منظر و محوطه سازی ارزش ملک شما را به میزان قابل ملاحظه‌ای زیادی افزایش می‌دهد. بدون شک انتخاب یک ساختمان با محوطه سرسبز و زیبا نسبت به یک ساختمان ساده و معمولی در اولویت است و شانس بیشتری برای فروش رفتن یا حتی خوب فروش رفتن دارد. از این رو چنانچه به فکر افزایش ارزش ساختمان یا ویلای خود هستید پیشنهاد می‌کنیم حتماً شروع یک پروژه طراحی منظر برای ملک خود را در نظر داشته باشید.
🍃 کاهش آلودگی هوا
از دیگر اهداف قابل ستایش معماری منظر و محوطه سازی، حفاظت از محیط زیست از طریق کاهش آلاینده‌ها و آلودگی هوا است. گیاهان کارخانه‌های تصفیه کننده هوا در طبیعت به شمار می‌روند از این رو با طراحی و چیدمان اصولی آن‌ها می‌توانید شعبه کوچکی از این کارخانه‌های طبیعی را در محوطه آرایی خود داشته باشید و از هوای سالم و عاری از هرگونه آلودگی لذت ببرید، همچنین سهم کوچکی در حفاظت از محیط زیست اطراف‌تان داشته باشید.
تفاوت معماری منظر با طراحی منظر
به طور کلی پایه اصلی و حوزه فعالیت معماری منظر و طراحی منظر کاملاً یکسان است و تنها تفاوت موجود بین این دو مورد به نوعی مقیاس فعالیت آن‌ها و پروژه‌های اجرایی آن‌ها می‌باشد.
معماری منظر در زمینه‌ی طراحی مناظر شهری برای محیط‌هایی از قبیل پارک‌ها، اماکن تفریحی، پیاده‌روها و به نوعی محوطه سازی در مقیاس‌های بزرگ فعالیت می‌کند، اما طراحی منظر بیشتر در زمینه پروژه‌های مسکونی و یا پروژه‌های شخصی کوچک فعالیت دارد.
نمونه‌های طراحی منظر با استفاده از گیاهان
در زمینه طراحی منظر برای ساختمان‌های مسکونی یا تجاری و حتی معماری منظر در مقیاس شهری، گیاهان از عناصر مهم و جدایی ناپذیر این امر به شمار می‌روند به گونه‌ای که بدون حضور آن‌ها طراحی انجام شده دیگر طراحی منظر نام نمی‌گیرد و صرفاً یک طراحی معمولی در زمینه معماری می‌باشد. از این رو در ادامه قصد داریم تا به معرفی دو مورد از طراحی‌های محبوب و مطرح در این زمینه که با استفاده از گیاهان و عناصر معماری منظر انجام می‌شوند بپردازیم.
✅ روف گاردن
یکی از پرطرفدارترین پلن‌های طراحی منظر، طراحی و اجرای روف گاردن است. بام‌های سبز علاوه بر ایجاد یک فضای سبز جذاب در پشت بام ، موجب رونق کسب‌و‌کار و ارزش بنا می‌شوند.
امروزه بسیاری از کافه‌ها و فودکورت‌های در روف گاردن ساختمان‌های تجاری راه‌اندازی شدهاند و از همین جهت طرفداران زیادی را به خود جذب کرده‌اند. علاوه بر موارد ذکر شده، روف گاردن‌ها فارغ از بحث افزایش ارزش مادی ساختمان، مزایایی از قبیل کاهش دمای محیط، عمل به عنوان یک عایق حرارتی یا صوتی، کاهش آلودگی هوا و ... را نیز به دنبال دارند.
✅ دیوار سبز
از دیگر عناصر دوست داشتنی و پرکاربرد در طراحی منظر دیوارهای سبز هستند که در تنوع بالا اجرا شده و در کمترین مساحت حجم بالایی از گیاهان را در خود جای می‌دهند. دیوار سبز از جمله عواملی در طراحی به شمار می‌رود که علاوه بر فضاهای خارجی ساختمان، در محیط داخلی ساختمان نیز همیشه فرصتی برای عرض اندام دارد و در هر شرایط و منطبق با هر سلیقه‌ای قابل اجرا است.
دیوارهای سبز در انواع مختلفی از جمله دیوار سبز مدولار، شبکه‌ای، کابلی، پلیمری، هیدروپونیک وجود دارند که بنا بر شرایط ساختمان و فضای مورد نظر، مناسب‌ترین نوع از این دیوار انتخاب و در نهایت اجرا خواهد شد.
دیوارهای سبز علاوه بر اینکه در امر زیباسازی شهرها به یک عامل تقریباً نوین و پر طرفدار تبدیل شدهاند، مزیتهای فوق‌العاده دیگری را نیز برای ساختمان‌ها و حتی محیط اطراف‌شان به ارمغان می‌آورند. به‌عنوان مثال از دیگر مزایای دیوارهای سبز می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
▫️ تصفیه کننده هوا به واسطه فعالیت گیاهان
▫️ کاهش مصرف انرژی در فصول گرم سال به دلیل قابلیت عایق بودن در برابر حرارت
▫️ مقاوم سازی ساختمان در برابر آتش سوزی
▫️ افزایش ارزش ساختمان
به طور کلی با توجه به افزایش ساختمان سازی‌ها و اشغال فضاهای شهری، امروزه بخش عظیمی از زیبایی شهرهای کشورمان در حقیقت مدیون شاخه‌ای از معماری تحت عنوان معماری چشم انداز است. به لطف این شاخه از معماری، همچنان می‌توانیم در شهرهای بزرگ و پر ساخت‌وسازی از قبیل تهران خیابان‌ها و فضاهایی مزین شده با گیاهان را ببینیم و هم‌زیستی با طبیعت را احساس کنیم.
کلام پایانی
همانطور که پیشتر نیز بیان کردیم، معماری منظر یکی از زیرمجموعه‌های علم معماری به شمار می‌رود که هدف آن پیوند زندگی انسان با محیط زیست و طبیعت و در حقیقت افزایش نقش طبیعت در میان سازه‌های سرد و بی‌روح دست‌ساز انسان است. از این رو معماری منظر صرفاً ساخت‌وساز را در دستور کار نداشته و محور فعالیت خود را بر پایه حفظ ارتباط انسان با فضای سبز با شیوه‌هایی مفید و بهره‌ورانه به اتکای عناصر طبیعی قرار داده است.
درپایان، امیدواریم مطالعه این مطلب توانسته باشد سؤالات شما را در خصوص معماری منظر یا معماری چشم انداز پاسخ گفته و شما را به این حوزه جذاب که آخرین سنگر کلان شهرهای امروزی برای در امان ماندن از آسیب آلاینده‌های صنعتی است، علاقه‌مند نموده باشد.