فقط سوسک‌های خانگی نیستند که مشکل‌ساز می‌شوند، برخی گونه‌های این حشرات می‌توانند برای درختان نیز دردسرهای بزرگی ایجاد کنند. تا به حال درباره سوسک پوستخوار (Bark Beetle) چیزی خوانده یا شنیده‌اید؟ این سوسک، نوعی آفت درختی است که هجوم آن مخصوصاً به درختان میوه‌دار می‌تواند خسارات زیادی به بار بیاورد.
با اینکه سوسک‌های پوست خوار و دردسرهایشان تازگی ندارند ولی بنا به دلایل زیست محیطی در سال‌های اخیر به معضلی جدی برای فضاهای سبز خصوصا در شهر تهران تبدیل شده‌اند. چه‌بسا فضای سبز یا باغ شخصی شما نیز یک روز (خدای نکرده!) آماج حمله این میهمانان موذی و ناخوانده قرار بگیرد!
پس بهتر است با کسب اطلاعات بیشتر، آمادگی لازم را برای مواجهه با آنها داشته باشید. ما در این مطلب، اطلاعات کاربردی و مفیدی را درباره سوسک‌های پوست خوار با شما عزیزان به اشتراک گذاشته‌ایم. با 🍃ایده سبز همراه باشید.
سوسک پوست خوار چیست؟
سوسک پوست خوار گونه کوچک و خاصی از سوسک است که فُرم استوانه‌ای دارد و رنگ آن از قهوه‌ای تا سیاه متغیر است. این سوسک زیر بافت پوستی درختان رشد و از آوند آبکش آن تغذیه می‌کند. این تغذیه، فرایند گردش شیره نباتی را در درخت مختل کرده و به‌تدریج درخت را نابود می‌کند.
سوسک‌های پوستی به‌واسطه هجوم گسترده به درختان در نواحی مختلف جهان، اخیراً به‌عنوان یک آفت جدی مورد توجه قرار گرفته‌اند. درختان ضعیف یا در حال مرگ و همین‌طور درختانی که تحت استرس زیستی شدید قرار دارند، بهترین هدف برای حمله این سوسک‌ها محسوب می‌شوند. حضور سوسک‌های پوست خوار در چوب‌های بریده‌شده از درختانی که به‌تازگی مرده‌اند و همین‌طور درختان قطع‌شده نیز متداول هستند.
اندازه این سوسک‌ها بسته به نوع و نژاد از حدود 2 تا 4 سانتی‌متر متغیر است. سوسک‌های بالغ ماده، درون پوست درختان با تخریب بافت پوست، تونل‌هایی برای تخم‌ریزی ایجاد می‌کنند و سوسک‌های جدید از همین تخم‌ها متولد می‌شوند. نکته قابل‌توجه اینکه تمامی مراحل رشد سوسک تا قبل از دوران بلوغ، درون پوست درخت طی می‌شود. بعد از بالغ شدن، سوسک خانه‌ی اولیه خود را ترک و به یک درخت میزبان جدید نقل‌مکان می‌کند.
اینجا می‌توانید درباره بهترین زمان کاشت درختان فضای سبز بخوانید 😀
چرخه زندگی سوسک پوستخوار
گفتیم که سوسک‌های ماده با ایجاد تونل‌هایی زیر پوست درخت، تخم‌ریزی می‌کنند. سوسک‌های نوزاد بعد از بیرون آمدن از تخم، دارای تنه‌ی سفید و سر قهوه‌ای رنگ هستند و پا ندارند. آنها نیز هم‌زمان با تغذیه و رشد تدریجی، زیر پوست درخت تونل‌های مارپیچ ایجاد می‌کنند. بعد از رسیدن به دوران بلوغ، سوراخ‌های گرد کوچکی روی پوست می‌سازند و از طریق این سوراخ‌ها از پوست درخت بیرون می‌آیند.
سوسک‌های بالغ بیشتر در فصل بهار ظاهر می‌شوند. سوسک پوستخوار می‌تواند در هر فصل دو تا سه دوره تولید مثل کند که این پتانسیل قابل‌توجه، آنها را برای فضای سبز به دشمن خطرناک‌تری تبدیل می‌کند.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر آسیب‌پذیری درختان در برابر سوسک پوست خوار
تا چند سال قبل، خطر سوسک‌های پوست خوار برای درختان و مخصوصاً جنگل‌ها آن‌قدرها جدی نبود. جنگل‌های مخروطی در سراسر دنیا هزاران سال به لطف مکانیسم دفاعی مؤثر درختان از حملات سوسک‌های پوست خوار در امان بوده‌اند. در حالت عادی، وقتی سوسک به زیر پوست درخت نفوذ می‌کند، درخت نوعی صمغ را که سرشار از مواد سمی است از خود آزاد می‌سازد که ضمن کشتن سوسک، از ارسال سیگنال‌های فرمونی که باعث جذب سوسک‌های دیگر می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
اینجا می‌توانید درباره تاثیر اقلیم بر فضای سبز بخوانید 😉
متأسفانه خشک‌سالی‌های شدید و طولانی‌مدت در سال‌های اخیر، کارایی این مکانیسم دفاعی مؤثر را کاهش داده و موجب تضعیف قدرت دفاعی درختان شده است. با کاهش بارش‌ها، درختان آب کافی دریافت نمی‌کنند و قادر به تولید صمغ کافی نیستند. از طرفی با افزایش دما، رطوبت درخت شدیداً کاهش می‌یابد که این نیز به ضعف بنیه‌ی آن می‌انجامد.
به عقیده پژوهشگران، سوسک پوست خوار صرفاً تهدیدی برای فضای سبز و جنگل‌ها نیست؛ بلکه چه‌بسا اثربخشی استفاده از منابع آبی را نیز تهدید کند. هجوم گسترده این سوسک‌ها به نواحی جنگلی، می‌تواند پوشش درختی منسجم را تا حد زیادی از بین ببرد. در مناطق جنگلی کوهستانی که بخش عمده‌ای از بارش‌های سالانه به‌صورت برف است، بدون پوشش درختی منسجم، برف سریع‌تر آب شده و چند هفته زودتر از نیاز کشاورزان، به بستر رودخانه‌ها سرازیر می‌شود.
درنهایت شیوع بی‌رویه سوسک‌های پوست خوار و گسترش هجوم آنها به نواحی جدید می‌تواند با از بین بردن درختان بیشتر، میزان جذب کربن دی‌اکسید را کاهش دهد. اتفاقی که در مقیاس وسیع، می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای کل سیاره زمین در پی داشته باشد.
نشانه‌های هجوم سوسک پوستخوار
هجوم سوسک‌های پوست خوار معمولاً از طریق مشاهده فضله‌ی پودر مانند در زیر پوست درختان که بعضاً به خاک‌اره شبیه است، تشخیص داده می‌شود. سوسک‌ها هم‌زمان با جویدن پوست درخت و ایجاد تونل، این فضله‌ها را دفع می‌کنند. دیدن سوراخ‌هایی برآمده و ساچمه‌ای شکل روی پوست درخت به معنای فعالیت سوسک‌ها در گذشته است.
این سوراخ‌ها در اغلب اوقات، زمانی ایجاد می‌شوند که سوسک قصد خروج از چوب آلوده و یافتن میزبان جدید را دارد. تونل‌های پیچ‌درپیچ کوچکی که با عرض کمتر از 3 میلی‌متر زیر پوست شُل درخت وجود دارند، مسیر تغذیه سوسک‌ها را نشان می‌دهند.
سوسک پوست خوار معمولاً در دسته‌ی مشکلات فرعی محوطه‌سازی قرار می‌گیرد. زیرا اکثر گونه‌های این حشره، صرفاً به درختان ضعیف یا در حال مرگ حمله می‌کنند. آنها معمولاً سبب مرگ درخت نمی‌شوند؛ بلکه طعمه خود را از میان درختانی انتخاب می‌کنند که فرایند زوال آنها از قبل آغاز شده است. این درختان ممکن است ظاهراً سالم باشند ولی از درون، فرایند مرگ آنها استارت خورده باشد.
نگران‌کننده‌ترین نکته در خصوص حمله سوسک‌های پوست خوار، نهال‌ها و درختانی هستند که به‌تازگی کاشته شده‌اند. نکته‌ای که توجه به حضور سوسک‌ها و پیشگیری از هجوم آنها را به یک ملاحظه اساسی تبدیل می‌کند. خوشبختانه درختان سالم، ریشه‌دار و تثبیت‌شده تا حد زیادی از هجوم این آفت در امان هستند و به‌ندرت آماج حمله قرار می‌گیرند.
بد نیست بدانید صدها گونه مختلف از سوسک پوست خوار وجود دارد که بیشتر آنها صرفاً به گروه خاصی از درختان حمله می‌کنند. هرچند در سال‌های اخیر، گونه‌های جدیدی از درختان مانند کاج جک به لیست قربانیان این آفت اضافه شده‌اند. ضمناً این آفت می‌تواند راه را برای ورود سایر بیماری‌ها و قارچ‌های مضر به پیکر درخت باز کند.
شعاع حمله سوسک‌های پوست خوار حتی به فضای سبز پارک‌ها و بوستان‌های عمومی شهر تهران نیز رسیده است. ماجرا آن‌قدر جدی شده که مدیرعامل سازمان بوستان‌های شهرداری تهران در گفتگو با رسانه‌ها با اذعان به طغیان سوسک‌های پوست خوار، بر ضرورت مقابله با این آفت تأکید دارد. به طور کلی در باغات ایران، درختان میوه سردسیر مانند پسته، بادام، گردو ... بیشتر از درختان دیگر در معرض تهدید سوسک‌های پوست خوار قرار دارند.
مقابله با سوسک‌های پوست خوار
یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید درباره سوسک پوست خوار بدانیم این است که متاسفانه نجات درخت از این آفت، تقریباً غیرممکن است. در اغلب مواقع، بعد از استقرار سوسک‌ها درون درخت آلوده، دیگر نمی‌توان آنها را کنترل کرد و وضعیت درخت را بهبود بخشید. تنها کاری که در مواجهه با سوسک‌های پوست خوار می‌توان انجام داد، هرس اندام‌ها و قطع درختان آلوده و نهایتاً دور ریختن آن‌هاست.
با توجه به شانس کم نجات درختان، پیشگیری از ابتلای آنها به آفت در اولویت قرار دارد. ازآنجایی‌که ضعف درونی درخت، دروازه هجوم سوسک‌های پوست خوار است، کلید پیشگیری از این تهاجم تقویت بنیه‌ی درخت است. اگر نشانه‌هایی از بیماری و ضعف در درخت می‌بینید، بلافاصله به دنبال چاره باشید. شما می‌توانید از طریق اقداماتی مثل تغییر مکان کاشت درخت، مالچ پاشی، آبیاری، هرس اصولی و بدون آسیب و ... ریسک حمله سوسک‌های پوست خوار را به حداقل برسانید.
برای درمان آفت، گاهی استفاده از اسپری‌های حشره‌کش شاید مؤثر واقع شود؛ ولی نه در مورد درختانی که شدیداً آلوده شده‌اند و زمان زیادی از آلودگی آنها می‌گذرد.
سوسک‌های پوست خوار به فاصله‌ی یک تا دو فصل، به بخش‌های زنده‌ای که از درختان قطع‌شده باقی مانده‌اند، حمله می‌کنند. بااین‌حال، به چوب یا الوار خشک‌شده کاری ندارند. سوسک پوست خوار حتی ممکن است به داخل منازل نیز راه پیدا کند؛ در این حالت، مطمئناً دیدن آن مخصوصاً برای بانوان گرامی اصلاً خوشایند نیست! ولی خوشبختانه برای سلامتی افراد، مبلمان یا ساختار خانه هیچ خطری ندارند. در صورت مشاهده آنها روی اشیاء چوبی، بهتر است شیء موردنظر را از خانه خارج کنید. استفاده از اسپری روی اشیای چوبی آلوده، تأثیر خاصی ندارد و توصیه نمی‌شود.
ازجمله دیگر روش‌های پیشگیری از هجوم سوسک پوستخوار عبارتند از:
• استفاده از تله نوری
• بهره‌گیری از شکارچیان طبیعی آفات
• سم‌پاشی در اولین مراحل رشد کرمینه (سوسک‌های نوزاد)
با وجود اینکه روش‌های فوق ممکن است مؤثر باشند، مجدداً تأکید می‌کنیم هیچ راهی ثمربخش‌تر از ارتقای بنیه‌ی خود درخت نیست.
سخن آخر
در این مطلب با یکی از آفات نوظهور درختان یعنی سوسک پوست خوار آشنا شدیم. گفتیم که این آفت در وهله اول، درختان ضعیف یا در حال مرگ را تهدید نموده و برای درختان سالم و پایدار، معمولاً خطری ندارد. ازآنجایی‌که راهکار مؤثری برای درمان قطعی سوسک‌های پوست خوار در دسترس نیست، باید به جای علاج، بر پیشگیری از هجوم آنها به فضای سبز متمرکز شویم. بررسی مداوم وضعیت سلامت عمومی درختان و تقویت بنیه‌ی درختان ضعیف و مستعد بیماری، بهترین راه پیشگیری از سوسک پوست خوار است.
کاهش تدریجی کیفیت خاک و ضعف درختان، به‌مرور از زیبایی محوطه سبز شما می‌کاهد. برای اطمینان از سلامت و زیبایی پایدار محوطه سازی خود، می‌توانید از خدمات نگهداری فضای سبز ما استفاده کنید. برای اطلاعات بیشتر تماس 📞 بگیرید.