معماری ارگانیک اصطلاحی است که اولین بار یک معمار آمریکایی به نام فرانک لوید رایت (Frank Lloyd Wright) از آن استفاده کرد. هدف او از به‌کارگیری این اصطلاح، توصیف سبکی از معماری بود که با محیط طبیعی ادغام شده باشد. به نظر آقای رایت، ساختمان‌ها باید طوری طراحی شوند که به جای سیطره و تسلط بر محیط طبیعی، با آن هارمونی و هماهنگی داشته باشند.
به عبارت دیگر، هدف از ساخت‌وساز نباید تقابل، بلکه باید تعامل با محیط طبیعی باشد. این فلسفه که به زیرمجموعه طراحی بایوفیلیک است و دیدگاه آقای رایت در آثار معماری او مثل Falingwater که روی یک آبشار بنا شده، مشهود است. اگر می‌خواهید درباره چیستی معماری ارگانیک بیشتر بدانید، حتماً تا انتهای این مطلب با 🍃ایده سبز همراه باشید.
معماری ارگانیک چیست؟
معماری ارگانیک {Organic Architecture} که با نام معماری طبیعی نیز شناخته می‌شود، مفهوم و فلسفه‌ای است که هماهنگی و تعامل بین محل سکونت انسان و محیط طبیعی را ترویج و تشویق می‌کند. در عمل، این مفهوم به معنای طراحی و ساخت ساختمان‌هایی است که با فُرم و الگوهای طبیعی سازگاری داشته باشد.
در معماری ارگانیک ساختمان‌ها از محیط طبیعی خود الهام می‌گیرند و به‌نوعی با آن ادغام می‌شوند. این نوع معماری در فرایند ساخت، اغلب از مواد و مصالح طبیعی مثل سنگ، چوب و شیشه استفاده می‌کند. علاوه بر این برای ایجاد یک سازه منطبق با مفهوم پایداری، اصول معماری سبز را به کار می‌گیرد.
فلسفه معماری ارگانیک مبتنی بر احترام به محیط طبیعی و استفاده از "مصالح پایدار" است. این فلسفه از ویژگی‌هایی مانند هماهنگی، تعادل و تعامل پیروی می‌کند و در صدد ایجاد نوعی یکپارچگی بین ساختمان و محیط است.
همان‌طور که در مقدمه اشاره کردیم یکی از عالی‌ترین نمونه‌های معماری ارگانیک، سازه‌ای به نام خانه آبشار است که در یکی از روستاهای ایالت پنسیلوانیای آمریکا قرار دارد. این سازه در دهه 30 میلادی توسط آقای فرانک لوید رایت و روی یک آبشار طبیعی ساخته شده است. آقای رایت این خانه را که درواقع یک اقامتگاه تفریحی محسوب می‌شود، برای یک تاجر ثروتمند به نام ادگار کافمن ساخته و بسیاری از صاحب‌نظران از این سازه تحت عنوان یک شاهکار معماری یاد می‌کنند.
فرانک لوید راید، تنها چهره شاخص در حوزه معماری ارگانیک نیست؛ افراد دیگری هم هستند که اقدامات ارزنده‌ای در این زمینه انجام داده‌اند که آقای اریک کوری فرید هم‌بنیان‌گذار شرکت OrganicArchitect یکی از آن‌هاست. غیر از این شرکت، شرکت‌های دیگری هم به‌طور اختصاصی در زمینه طراحی ارگانیک فعالیت دارند که Shirish Beri and Associates در هند و iStudio Architecture در آمریکا از آن جمله‌اند.
چرا معماری ارگانیک مهم است؟
آقای رایت علاقه زیادی به بررسی رابطه بین ساختمان‌ها و محیط اطراف آن‌ها داشت. او معتقد بود ساختمان باید یک عنصر مکمل برای محیط پیرامون خود باشد تا نتیجه‌ی کار، فضایی واحد و یکپارچه به نظر برسد.
نظریات و دیدگاه آقای رایت چیزی فراتر از ساختمان‌سازی و صرفاً یک سبک معماری بود. او می‌خواست فلسفه و نگرشی ایجاد کند که مردم و معماران را به سمت آینده‌ای الهام‌بخش رهنمون سازد. جالب اینکه ساختمان‌های او به‌مراتب شیواتر از نوشته‌هایش، بیانگر مفهوم معماری بیونیک یا ارگانیک هستند و میراث او همچنان برای معماران و طراحان امروزی، الهام‌بخش و شگفت‌انگیز است.
امروز با توجه به آسیب‌هایی که اجرای طرح‌های عمرانی به محیط طبیعی و زندگی انسان‌ها زده، بهتر می‌توان ارزش دیدگاه و فلسفه آقای رایت را درک کرد. در عصری که وضعیت جهان از لحاظ زیست‌محیطی پیوسته بد و بدتر می‌شود، تعهد به معماری ارگانیک می‌تواند آهنگ زوال زیست‌محیطی را به شکل قابل‌توجهی کُند کند. بنا به همین دلایل، روزبه‌روز بیشتر شاهد پیروی از اصول معماری و طراحی ارگانیک در ساخت سازه‌ها هستیم. اتفاقی که در عین اهمیت می‌تواند برای کل جهان، نویدبخش آینده روشن‌تری باشد.
اصول معماری ارگانیک
معماری ارگانیک مانند هر سبک معماری دیگری از اصول مشخصی تبعیت می‌کند. ازجمله مهم‌ترین این اصول عبارتند از:
✅ انطباق: ساختمان باید منطبق بر محیط اطراف باشد. درختان و عناصر طبیعی، بخشی از محوطه ساخت هستند. ساختمان، شکل و فُرم خود را به‌طور کامل یا جزئی از محیطی که در آن بنا می‌شود، الهام می‌گیرد. این‌طور به نظر می‌رسد که ساختمان مثل یک گیاه طبیعی و به‌مثابه یک عنصر محیطی از زمین سر درآورده.
✅ طبیعی بودن متریال: حتی‌الامکان از مصالح طبیعی در ساخت‌وساز استفاده شود و استفاده از مصالح غیرطبیعی به حداقل برسد.
✅ القای حس امنیت (پناهگاه): سازه باید حریم خصوصی مناسبی داشته باشد و حس امنیت و حفاظت را به ساکنین القا کند.
✅ تناسب و مقیاس: محیط طبیعی، نسبت و مقیاس‌های خاص خود را دارد که بر هم زدن آن‌ها به ایجاد اَشکال نامتوازن و ناخوشایند می‌انجامد. معماری ارگانیک بر این نکته تأکید دارد که اندازه و مقیاس سازه‌ها نیز باید با بدن انسان تناسب داشته باشد. تناسبی که رابطه بین آدمی و معماری را راحت، بهینه و جذاب می‌کند.
✅ انعکاس طبیعت: معماری ارگانیک باید انعکاسی از طبیعت باشد و حتی‌الامکان با آن ترکیب شود.
✅ آسایش: این اصل بر ایجاد یک محیط مناسب برای زندگی انسان تمرکز دارد. خلق فضاهای آشفته یا استفاده از مصالح غیرطبیعی که بر سلامت انسان تأثیر منفی دارند در این سبک از معماری قابل‌قبول نیست.
✅ زبان: این اصل به بررسی ویژگی ساخت شناسی می‌پردازد. بر اساس این اصل، همه قسمت‌های یک سازه از کوچک‌ترین جزء تا فُرم کلی آن باید به یک زبان صحبت کنند و راوی پیامی متناسب و سازگار باشند.
✅ تزیین: خود طبیعت، یک زینت بزرگ است؛ بنابراین در ساختمان‌های ارگانیک نیازی به استفاده از تزیینات خارجی نیست.
✅ ارزش: این اصل، احترام گذاشتن به طبیعت را که سرچشمه و نقطه بازگشت همه چیز است، به‌عنوان یک ارزش تلقی می‌کند.
✅ سادگی: در معماری ارگانیک تلاش می‌شود همه چیز مانند طبیعت ساده و درعین‌حال کامل و بدون نقص باشد.
✅ اجزای درونی ساختمان: این اصل ساختمان را مانند یک موجود زنده می‌بیند. بر این اساس، عناصر، اثاثیه و سازوکارهای ساختمان باید مثل اندام‌های درونی موجود زنده، مرتبط، مؤثر و بی‌کم‌وکاست باشند.
ویژگی‌های ساختمان‌های ارگانیک
ترکیب اصول معماری ارگانیک، ویژگی‌های منحصربه‌فردی را به ساختمان‌هایی که با این سبک ساخته‌شده‌اند می‌بخشند. در ساخت ساختمان‌های ارگانیک برای هماهنگی هر چه بیشتر با محیط اطراف از رنگ‌ها و مصالح طبیعی مانند چوب، بامبو، پشم شیشه، چوب‌پنبه و ... استفاده می‌کنند.
این مواد، به دلیل ماهیت ارگانیکشان، جزء منابع تجدید پذیر هستند و به دلیل زیست‌تخریب‌پذیر بودن، در دسته زباله‌های آلاینده قرار نمی‌گیرند. به‌کارگیری این مواد، به بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان نیز کمک می‌کند؛ زیرا برخلاف بعضی از مواد مصنوعی، گازها و ذرات مضر از خود ساطع نمی‌کنند.
غیر از مواد و کیفیت رنگ، حتی تُن بصری ساختمان‌های ارگانیک هم به شکلی انتخاب می‌شود که با رنگ‌های غالب در طبیعت، هارمونی داشته باشد. شایان‌ذکر است طراحی ارگانیک در کنار تمرکز بر مفهوم پایداری و تعامل، اهمیت زیبایی ظاهری ساختمان را نادیده نمی‌گیرد. به همین دلیل، بسیاری از ساختمان‌های ارگانیک امروزی در عین وفاداری به این فلسفه، نمای بسیار شیک و زیبایی دارند.
اکثر ساختمان‌های ارگانیک به جای خطوط مستقیم و اَشکال هندسی صُلب، دارای ساختار منحنی شکل هستند. بااین‌حال، این انحنا به گونه‌ای ایجاد می‌شود که کماکان به اصول نظم و تعادل وفادار بماند. یکی از جذابیت‌های زیباشناختی این ساختمان‌ها، همین فُرم منحنی آن‌هاست.
اینجا می‌توانید درباره ساختمان‌های بیوفیلیک که نمونه پیشرویی از ساختمان‌های ارگانیک هستند بخوانید
به‌طور خلاصه، معماری ارگانیک به‌موازات تلاش برای هماهنگی با طبیعت، با شهود، بی‌قاعدگی و محو مصنوعات ساخته‌شده توسط انسان سروکار دارد.
معماری سبز، گامی ارزشمند در مسیر معماری ارگانیک
آنچه خواندید، نگاهی جامع بر مفهوم معماری ارگانیک و اصول آن بود. دانستیم که این سبک معماری بر چه جنبه‌هایی متمرکز است و چرا تبعیت از آن در عصر حاضر بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد؟ علاوه بر این درباره خصوصیات یک ساختمان ارگانیک توضیحاتی را ارائه کردیم.
حتی اگر یک ساختمان بر اساس اصول معماری طبیعی ساخته نشده باشد، می‌توان با پیاده‌سازی برخی ایده‌ها در این مسیر گام‌های خوبی برداشت. اجرای پروژه‌های سبز مثل محوطه‌سازی، دیوار سبز و ... تنها چند نمونه از این گام‌ها هستند. ایده سبز در کنار شماست تا بتوانید این ایده‌های جذاب را به بهترین شکل ممکن پیاده کنید.