موساریوم | راهنمای کامل ساخت و نگهداری از آکواریوم‌ خزه‌ایاز بلاگ ایده سبز

اجرای موساریوم از روندهای جدید دکوراسیون سبز است. تزئین دکوراسیون داخلی با گیاهان دیگر صرفاً به چیدن چند گلدان در گوشه و کنار یا روی میز خلاصه نمی‌شود. امروز این حوزه ابعاد بسیار وسیع‌تری دارد که قبلاً با بسیاری از آن‌ها ازجمله دیوار سبز آشنا شده‌ایم. در این مطلب قصد داریم ترند سبز جدید دیگری را با نام موساریوم به شما همراهان ایده سبز معرفی کنیم. ترندی که هرچند نوظهور است، اما در همین مدت کوتاه، طرفداران زیادی پیدا کرده.

موساریوم چیست؟

موساریوم (Mossarium) در ساده‌ترین تعریف، ظرف یا محفظه‌ای دکوراتیو مخصوص پرورش خزه‌ است. ویژگی مشترک این گیاهانِ رطوبت دوست، نداشتن گل و ریشه است. این گونه با زندگی به شکل گروهی با شرایط سخت کنار می‌آید؛ تنها چیزی که خزه‌ها تحمل نمی‌کنند، کاهش سطح رطوبت هوا است.

تراریوم خزه‌ای از نظر واژه‌شناسی از دو بخش Moss و Arium تشکیل شده است. Moss به معنای خزه بوده و Arium هم یک پسوند به معنای جا، محل یا مکان است. با ترکیب این دو بخش می‌توان یک معادل فارسی مثل «جای خزه» را برای آن در نظر گرفت. جالب است بدانید این ترکیب در بسیاری از واژه‌های دیگر نیز وجود دارد که آکواریوم یکی از معروف‌ترین آن‌هاست. در این واژه Aqua به معنای آب و Arium به معنای مکان است. موساریوم را با نام‌های دیگری مثل آکواریوم خزه‌ ای یا تراریوم خزه ای هم می‌شناسند. 

فارغ از بحث واژه‌شناسی و انتخاب معادل فارسی، Mossarium را همان موساریوم و بعضاً موساریا می‌نامند. البته گاهی با نام تراریوم خزه هم شناخته می‌شود. شاید حالا این سؤال برایتان پیش بیاید که تراریوم چیست؟!  به‌طور کلی، به محفظه‌های شیشه‌ای کوچکی که برای نگهداری از گیاهان استفاده می‌شوند، تراریوم می‌گویند.

موساریوم از چه اجزایی ساخته شده است؟

برای کسانی که به جای خرید موساریوم قصد ساخت آن را دارند، این کار یک سرگرمی جذاب و درعین‌حال آسان است. خزه‌ها به خودی خود، گیاهان چندان ارزشمندی نیستند ولی می‌توانند جلوه دکوراتیو فوق‌العاده‌ای ایجاد کنند. خوشبختانه، خزه در مقایسه با بسیاری از گیاهان مورداستفاده در دکوراسیون سبز، قیمت بسیار کمتری هم دارد.

به همین دلیل طراحی موساریوم علاوه بر زیبایی، یک انتخاب مقرون‌به‌صرفه و ارزان به شمار می‌رود. برای ساخت موساریوم به عناصر مختلفی نیاز دارید که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را معرفی و تشریح می‌کنیم.

1. سیستم زهکشی مناسب

این لایه از تراریوم خزه ای معمولاً از جنس موادی مثل شن، سنگ‌ریزه و زغال چوبِ فعال ساخته می‌شود. لایه زهکشی در انتهای محفظه قرار می‌گیرد و ارتفاع آن معمولاً بین 2 تا 5 سانتی‌متر است. این لایه یک جزء بسیار مهم در ساخت موساریوم است زیرا علاوه بر کمک به خروج آب راکد، به‌عنوان یک فیلتر عمل می‌کند.

سیستم زهکشی مکانی برای ته‌نشین شدن آب است که از این طریق میزان رطوبت بهینه را در آکواریوم خزه ای ثابت نگه می‌دارد. ضمناً این لایه محل مناسبی برای رشد باکتری‌های سالم و تجزیه مواد شیمیایی خطرناکی مثل آمونیاک است.

2. بستر خاکی

این لایه‌ی از آکواریوم خزه‌ای که همواره باید مرطوب بماند، درواقع نوعی محیط کِشت حاوی مخلوط خاک گلدان یا خاک‌های دیگر است. جنس خاک باید طوری باشد که خزه‌ها بتوانند به‌آسانی به آن متصل شوند.

باکتری‌های سالمی که در رشد خزه مؤثر هستند، در این لایه قرار دارند و به خزه در تجزیه مواد مغذی دریافتی کمک می‌کنند. به‌طور خلاصه بستر خاکی، تقریباً همان نقش خاک برای گلدان را در موساریوم دارد.

3. سازه سخت

سطحی است که خزه می‌تواند به آن متصل شده و روی آن رشد کند. سازه سخت، جزء اصلی و اساسی از ساختار یک موساریوم نیست. به این معنا که می‌تواند بخشی از یک تراریوم خزه‌ای باشد یا نباشد. وجود این بخش که معمولاً از جنس سنگ یا چوب است، یک سطح متمایز را برای رشد در اختیار خزه‌ها قرار می‌دهد. این بخش از موساریا، بیشتر جنبه تزئینی دارد و می‌تواند یک تکه سنگ، قلعه یا هر چیز دیگری باشد.

نکته مهمی که باید بدانید این است که هر متریالی کم یا زیاد می‌تواند روی کیفیت موساریوم تأثیرگذار باشد. بنابراین اگر می‌خواهید از سازه سخت در ساختار تراریوم اختصاصی‌تان استفاده کنید، بهتر است این سازه دارای ماهیت اسیدی باشد.

4. لایه خزه

خزه‌ها نیازی به معرفی ندارند. آن‌ها موضوع اصلی این مقاله و درواقع گل سرسبد موساریوم هستند. لایه خزه‌ای همان‌طور که از نامش پیداست، از توده‌های خزه تشکیل شده است. البته شما می‌توانید تزئین دیگری را نیز در این لایه به خزه‌ها اضافه کنید. اجرا یا کاشت درست خزه در تراریوم، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا به حفظ رطوبت در بستر کمک می‌کند.

5. نورپردازی

نورپردازی احتمالاً مهم‌ترین ویژگی در یک موساریوم است. بدون وجود نور، گیاهان تراریوم قادر به انجام فرایند فتوسنتز نیستند. درنتیجه نمی‌توانند انرژی لازم خود را برای رشد تولید کنند.

اگر به محل رویش خزه‌ها در طبیعت دقت کرده باشید، احتمالاً متوجه شده‌اید که آن‌ها در مناطق سایه‌دار رشد می‌کنند. به همین دلیل نباید تراریوم خزه‌ای را به‌طور مستقیم در معرض نور قرار دهید. شما می‌توانید از نور غیرمستقیم خورشید یا نور مصنوعی ضعیف برای این منظور استفاده کنید. فلورسنت و LED دو گزینه مناسب برای تأمین نور مصنوعی موساریوم هستند.

انواع موساریوم

به‌طور کلی سه نوع موساریوم وجود دارد:

✅ موساریوم سطحی

✅موساریوم آبی

✅ موساریوم ترکیبی

نحوه ساخت تراریوم خزه‌ ای با توجه به نوع آن می‌تواند متفاوت باشد. نه‌فقط ساختار، بلکه گاهی ممکن است لازم باشد نوع خاصی از خزه را برای پرورش انتخاب کنید. حالا بیایید انواع موساریوم را بهتر بشناسیم.

1. موساریوم سطحی

موساریوم سطحی، متداول‌ترین نوع موساریوم در طبیعت است. در این تراریوم، نیازی به وجود بستر خاکی نیست. زیرا خزه به دلیل عدم داشتن ریشه، می‌تواند روی سطح بدون خاک هم رشد خوبی داشته باشد.

در موساریوم سطحی، به جای خاک از یک تخته‌سنگ یا کُنده‌ی چوبی به‌عنوان بستری برای رشد خزه استفاده می‌شود. در تراریوم‌های بدون بستر خاکی، عملکرد درست لایه زهکشی اهمیت زیادی دارد؛ چون از ماندن خزه در آب راکد جلوگیری می‌کند.

در تراریوم سطحی، گردش هوا نیز یک عامل اساسی و تأثیرگذار است که با حفظ سطح بهینه‌ای از رطوبت، مانع از ایجاد تراکم در محفظه می‌شود. بنابراین باید از گردش مداوم هوا در داخل محفظه اطمینان حاصل کنید. اگر محفظه انتخابی شما یک تراریوم بسته است، درِ آن را چند بار در هفته باز کنید؛ یا می‌توانید با تعبیه‌ی یک فن در نزدیکی نقطه‌ی تهویه، هوا را در محفظه به گردش دربیاورید.

2. موساریوم آبی

موساریوم آبی یا همان آکواریوم خزه، نسل جدیدتری از موساریوم محسوب می‌شود که نمای فوق‌العاده‌ای دارد. در این نوع موساریا وجود لایه‌ی زهکشی و جریان هوا ضرورتی ندارد؛ زیرا خزه به‌طور کامل در آب فرو می‌رود. این فرو رفتن در آب به خودی خود، رطوبت لازم برای حفظ کیفیت خزه‌ها را تأمین می‌کند.

آنچه در موساریوم آبی اهمیت زیادی دارد، حفظ سطح آب موجود در محفظه است. در این نوع موساریا، تغییر میزان آب باید تقریباً صفر باشد؛ به همین دلیل محفظه‌های سربسته‌ای که مانع از تبخیر آب می‌شوند، انتخاب بهتری برای آن هستند. در اینجا خزه به‌عنوان یک فیلتر طبیعی عمل کرده و از این طریق، تراریوم را به‌نوعی اکوسیستم خود پایدار تبدیل می‌کند.

3. موساریوم ترکیبی (پالوداریوم)

این نوع موساریوم همان‌طور که از نامش پیداست، از ترکیب بهترین ویژگی‌های دو نوع قبلی ایجاد می‌شود و می‌تواند به‌طور هم‌زمان دارای سطح و آب باشد. تنها عناصر ضروری در ساخت تراریوم خزه ترکیبی، نور و خزه هستند. در این نوع موساریا وجود بستر خاکی و سیستم زهکشی ضروری نیست؛ بلکه بیشتر به ترجیح شخصی و سبک کلی طراحی بستگی دارد.

اساسی‌ترین موضوع در ساخت پالوداریوم، تهویه مناسب است تا علاوه بر تنظیم میزان رطوبت، گردش بهینه هوا را امکان‌پذیر کند.

نگهداری از موساریوم

ساخت تراریوم خزه یک روی سکه و نگهداری و مراقبت مناسب از آن، روی دیگر سکه است. خوشبختانه گیاه خزه مقاومت بالایی دارد ولی این بدان معنا نیست که می‌توانید آن را به حال خودش یا امان خدا رها کنید! دوام و مقاومت بالای این گیاه، آن را از برخی ملاحظات نگهداری بی‌نیاز نمی‌کند. PH آب، میزان نور و میزان رطوبت سه پارامتری هستند که برای حفظ کیفیت تراریوم خزه‌ای به پایش دقیق و مستمر نیاز دارند.

✅ میزان PH آب: PH آب یکی از مواردی است که معمولاً در ارتباط با خانواده خزه مورد غفلت قرار می‌گیرد. خزه‌ها در PH 5 تا 6 بهتر رشد می‌کنند. بنابراین محیط آبی موساریوم باید کمی اسیدی باشد تا خزه‌ها بتوانند مواد مغذی لازم را جذب کنند.

✅ نور: نور خفیف لامپ‌های LED بهترین گزینه برای شبیه‌سازی نور دریافتی خزه در طبیعت است. فراموش نکنید که خزه‌ها در مناطق سایه‌دار بیشترین رشد را دارند؛ از این رو تابش مستقیم نور خورشید یا نورهای مصنوعی شدید، ریسک سوختن و خشک شدن آن‌ها را بالا می‌برد.

✅ رطوبت و تهویه: رطوبت و تهویه عملکرد یکدیگر را تکمیل و پشتیبانی می‌کنند. ازآنجایی‌که خزه ریشه ندارد، اکثر مواد مغذی خود را از آب موجود در هوا دریافت می‌کند. به همین دلیل، تهویه مناسب به هوای تازه اجازه می‌دهد تا به‌خوبی جریان یافته و مواد مغذی را در سراسر قسمت‌های گیاه توزیع کند. حواستان باشد که هرگز خزه‌ها را در آب غرق نکنید. زیرا خزه در آب راکد و همین‌طور رطوبت بالای 80% رشد خوبی نخواهد داشت.

اِحیای خزه مرده؛ چطور خزه مُرده در تراریوم خزه ای را دوباره زنده کنیم؟

یکی از جنبه‌های جالب و جذاب خزه، توانایی تجدید حیات این گیاه است. بله! خزه درست مثل ققنوس می‌تواند از خاکستر خود بلند شود و زندگی دوباره‌ای آغاز کند!

هاگ‌های خزه تا زمانی که تحت فعل‌وانفعالات خاص شیمیایی قرار نگیرند، می‌توانند در شرایط مساعد تخم‌ریزی و رشد کنند. به لطف این قابلیت اگر به دنبال علت زرد شدن رنگ خزه یا قهوه ای شدن آن مواجه شدید، می‌توانید آن را احیا کنید. برای این کار خزه‌ی خشک‌شده را بکوبید و با دوغاب مخلوط کنید. با این کار، یک ترکیب قوی خمیری رقیق ایجاد می‌کنید که می‌تواند منشأ رشد و رویش دوباره خزه باشد. این ترکیب را به نقاطی که می‌خواهید خزه روی آن‌ها رشد کند، بمالید یا اسپری کنید. سپس باید ضمن کاهش PH و نظارت مستمر روی آن، به آن نواحی نور و آب بدون سدیم برسانید. خواهید دید که خزه‌ها بعد از چند هفته، رویش خود را از سر می‌گیرند.

انواع خزه

جالب است بدانید که بیشتر از 10000 نوع خزه در سراسر جهان وجود دارد! بااین‌حال، برای ساخت موساریوم، به گونه‌های خاصی از خزه نیاز دارید. گونه‌هایی که هم محبوب‌تر هستند و هم به‌عنوان یک گیاه دکوراتیو علاوه بر زیبایی، قابلیت رشد و دوام مناسبی داشته باشند. نگهداری از هر نوع خزه، الزامات و ملاحظات خاص خودش را دارد. بنابراین ضمن توجه به این ملاحظات، گونه‌ای را انتخاب کنید که با سبک دکوراسیون  سبز شما همخوانی خوبی داشته باشد.

انواع خزه مناسب برای موساریوم سطحی

بهترین نوع خزه برای تراریوم سطحی، خزه‌های زمینی هستند که علاقه زیادی به رطوبت بالا دارند. بیایید در اینجا به محبوب‌ترین و متداول‌ترین نوع خزه‌ها که در کِشت خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند، نگاهی بیندازیم:

✅ خزه  Dicranum: این خزه که آن را با نام Mood Moss و خزه چنگالی نیز می‌شناسند، گیاهی عالی برای جذب حیوانات و ایجاد یک زیست‌بوم طبیعی است.

✅ خزه اسفاگنوم (Sphagnum Moss): خزه اسفاگنوم یا اسفگنوم به دلیل توانایی‌اش در نگهداری رطوبت معروف است و یک افزودنی عالی برای بستر خاکی محسوب می‌شود.

 ✅خزه جنگلی ( Feather Moss): این خزه برای رشد روی سطوح چوبی، آجری، بتونی و به‌طور کلی سطوحی که فاقد بستر خاکی هستند، استعدادی عالی دارد.

✅ خزه سرخس (Fern Moss): این خزه که ظاهر پُرزی دارد، بسیار شبیه به گیاه سرخس است و برای ساخت تراریوم جنگلی یک انتخاب ایده‌آل است.

✅ خزه اسپایکی (Club Moss): آن را با نام‌هایی مثل خزه سنبله و خزه تیز نیز می‌شناسند. دارای ظاهری بسیار منحصربه‌فرد است و برگ‌هایی شبیه به گیاه سرخس دارد. این خزه، زیبایی و نمای متفاوتی به موساریوم می‌دهد و به‌خوبی خود را با بستر خاشاکی سِت می‌کند.

انواع خزه مناسب برای موساریوم آبی

کاشت خزه در آکواریوم، چالش بیشتری در مقایسه با حالت اول دارد. باید بدانیم که خزه واقعی، در آب فرو نمی‌رود؛ به همین دلیل ناچار باید از گیاهانی استفاده کنیم که نه خود خزه، بلکه نزدیک به خانواده خزه هستند. شاخص‌ترین خزه‌های آکواریومی عبارت‌اند از:

✅ خزه جاوا (Java Moss): یکی از رایج‌ترین انواع خزه آکواریومی است. مراقبت از آن آسان بوده و به‌خوبی به سطوح چوبی و سنگی متصل می‌شود.

✅ خزه فونیکس (Phoenix Moss): به خزه‌های متداولی که روی زمین می‌رویند، شباهت زیادی دارد. این خزه کوسن مانند که به‌صورت توده‌ای شکل می‌گیرد، هم به‌خوبی در آب فرو رفته و هم تا حدی می‌تواند روی آن شناور شود.

✅ خزه کریسمس (Christmass Moss): در کُنج‌ها و در دل سنگ‌های گرد به‌خوبی رشد می‌کند. نگهداری از این نوع خزه کمی دشوارتر از گونه‌های دیگر است و به نور و هرس بیشتری نیاز دارد.

✅ گیاه پلیا (Liverwort): به دلیل نزدیکی بسیار زیاد به خانواده خزه، به آن خزه پلیا هم می‌گویند. این گیاه سنگین‌تر از آب بوده و به همین دلیل، یک پوشش گیاهی خوب برای پایین آکواریوم است.

✅ خزه ریکسیا (Crystalwort): بعضاً به آن خزه بلوری یا کریستالی هم می‌گویند. نوعی گیاه شناور بوده که به‌سادگی می‌توان آن را به سطوح سخت پیوند زد. خزه ریکسیا با ظاهر درخشان خود، به هر موساریومی که به‌خوبی نورپردازی شده باشد، نمایی چشم‌نواز می‌بخشد.

از کجا خزه تهیه کنیم؟

پیدا کردن خزه مناسب برای ساخت موساریوم تا حد زیادی به موقعیت جغرافیایی شما بستگی دارد. اگر در مناطق شمالی کشور زندگی می‌کنید، به‌راحتی می‌توانید در جنگل‌ها و در بسیاری از مناطق سایه‌دار آن را بیابید. اگر کمی خوش‌شانس باشید ممکن است بتوانید در حیاط منزلتان هم خزه پیدا کنید!

حتی اگر خودتان نتوانید خزه تهیه کنید، مشکلی نیست و دنیا به آخر نرسیده! زیرا می‌توانید آن را از فروشگاه‌های مختلف بخرید. بسیاری از فروشگاه‌ها، خزه را به‌صورت آنلاین می‌فروشند و آن را به نقاط مختلف ارسال می‌کنند. ازآنجایی‌که خزه گیاهی نسبتاً مقاوم است، این جابه‌جایی آسیبی به آن وارد نخواهد کرد. اگر خرید خزه را با هدف رشد آن انجام می‌دهید، از انتخاب خزه مصنوعی یا خزه‌های رنگ‌شده اجتناب کنید. زیرا این خزه‌ها، واقعی نیستند و احتمال اینکه مواد یا رنگ مصنوعی آن‌ها به‌واسطه تماس با آب از بین برود، بالاست.

سخن آخر

در باور عمومی، خزه معمولاً به‌عنوان گیاهی زائد و بی‌ارزش شناخته می‌شود. ولی همین گیاه پتانسیل تزئینی بالایی در دکوراسیون سبز دارد. خزه، گیاهی مقاوم و پایدار است که این ویژگی، نگهداری از آن را آسان می‌کند. ضمناً ارزان بودن قیمت خزه جذابیت خرید آن و اجرای تراریوم را چند برابر می‌کند.

با این توضیحات اگر طرفدار طراحی سبز در دکوراسیون داخلی هستید، اجرای موساریوم یکی از بهترین ایده‌هایی است که می‌توانید آن را در دستور کار قرار دهید. همان‌طور که گفتیم شما خودتان هم می‌توانید یک موساریا ساده و زیبا بسازید. بااین‌حال، اگر به دنبال اجرای پروژه حرفه‌ای‌تری هستید، باید این کار را به متخصصان امر بسپارید. گروه ایده سبز با سال‌ها تجربه در حوزه دکوراسیون طبیعی و طراحی سبز، آماده اجرای موساریوم سفارشی شماست.