ویژگی‌های معماری سبز ایرانی
معماری ایرانی دارای هویتی مستقل است و معماری سبز روشی نیست که معماران ایرانی امروز با آن آشنا شده باشند. یک جستجو ساده در بناهای چند سده‌ی گذشته، اسلوب طراحی فضای سبز به سبک ایرانی را به‌خوبی روشن می‌کند. ساخت باغ‌های معروف ایرانی در دل کویر نشان از اهمیت طراحی فضای سبز در معماری ایرانی دارد. باغچه‌ها، ایوان و بهارخواب‌ها، حیاط و پادیاوها به‌عنوان بخش ثابت ساختمان‌سازی ایرانی، همگی زیرمجموعه طراحی فضای سبز هستند. با یک نگاه گذرا به خط سیر معماری ایرانی، می‌بینیم گذشتگانمان برای دوستی با طبیعت کمر همت بسته بودند.
اما طراحی فضای سبز به سبک ایرانی با تعریفی که امروز می‌شناسیم از چه زمانی در ایران رواج پیداکرده؟ طراحی فضای سبز به سبک ایرانی چه مشخصه‌های منحصربه‌فردی دارد؟ در ادامه پاسخ این سؤال‌ها را خواهید یافت.
طراحی فضای سبز به چه معنی است؟
طراحی فضای سبز یا معماری منظر، شاخه‌ای از معماری است که با محوریت طبیعت، فضای شهری را زیباسازی می‌کند. در طراحی و اجرای فضای سبز می‌توانیم از المان‌های متعددی استفاده کنیم. با توجه به محدودیت‌های موجود، در شروع کار مناسب است که حتماً سبک موردنظر تعیین و تعریف شود. انتخاب سبک در طراحی فضای سبز شهری (لنداسکیپ)، علاوه بر سلیقه کارفرما و پیمانکار به موارد دیگری نیز بستگی دارد. مواردی چون:
- موقعیت جغرافیایی
- شرایط اقلیمی و آب‌وهوا
- فرهنگ
- مواد اولیه در دسترس و ...
اگر به هر شاخه از هنر ایرانی نگاهی بیندازیم، بدون تردید ردپایی از طبیعت در آن مشاهده می‌کنیم. آنچه در فرهنگ‌های مختلف به هنر و گرایش‌های هنری جهت می‌دهد، نگرش مردم آن جامعه نسبت به زندگی است. در معماری ایرانی هم مانند تمام گرایش‌های هنری کشورمان، توجه ویژه به عناصر طبیعی را می‌بینیم. از این ذوق لطیف و طبیعت‌گرا چنین آثار باشکوهی نیز باید نشات بگیرد. باغ ایرانی جزء زیباترین نمونه‌های طراحی فضای سبز در جهان است.
سبک‌های زیر در پروژه‌های طراحی فضای سبز بیش از سایر سبک‌ها مورد استقبال قرار می‌گیرد. طراحی فضای سبز به سبک ایرانی یا باغ ایرانی در گستره سبک کلاسیک قرار دارد. نکته بااهمیت در طراحی و اجرای فضای سبز به سبک ایرانی، ابعاد است. در معماری سبز ایرانی هیچ محدودیتی برای اجرای فضای سبز نمی‌بینیم.
- طراحی فضای سبز مدرن
- طراحی فضای سبز کلاسیک
- طراحی فضای سبز طبیعت‌گرا
تاریخچه طراحی فضای سبز به سبک ایرانی
سال 1373 مقطع کارشناسی رشته مهندسی فضای سبز به‌طور رسمی در کشور کلید خورد. این مسئله رویداد مهمی برای معماری سبز به‌عنوان یک علم و تخصص در کشور ما بود. البته تردیدی نیست که تاریخچهٔ طراحی فضای سبز به سبک ایرانی به مدت‌ها پیش بازمی‌گردد. کهن‌ترین باغ ایرانی، باغ پاسارگاد است که از قرن 6 پیش از میلاد و دوران کوروش کبیر به یادگار مانده.
ترجمه کتیبه‌های یافت شده در این اثر نشان می‌دهد کوروش کبیر شخصاً طراحی این باغ ایرانی را انجام داده است. باغ شازده‌های قاجاری که در دل کویر بناشده، باغ شداد و ارم در شیراز، باغ عباس‌آباد و چهل‌ستون و باغ فین کاشان، دیگر نمونه‌های بارز معماری سبز در ایران هستند که در یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌اند.
اصول طراحی فضای سبز به سبک ایرانی
همان‌طور که اشاره کردیم، در طراحی و اجرای فضای سبز از تکنیک‌های زیادی می‌توان استفاده کرد. بحث تکنیک و تمایز ایجاد کردن بین سبک‌ها، به معنای وجود المان‌هایی مشترک در هر روش است. به‌این‌ترتیب می‌توانیم هر طراحی را به یک گروه خاص گره بزنیم. معماری سبز به سبک ایرانی نیز دارای ویژگی‌هایی مختص به خود است. برای طراحی فضای سبز به سبک ایرانی کافی است المان‌های زیر را به‌خوبی شناخته و درجای مناسب بکار ببریم:
اگر به معماری سنتی ایرانی دقت کرده باشید، در تمام شاخه‌ها اصل تقارن و متعادل‌سازی رعایت شده. از رنگ‌آمیزی و نقاشی بناها گرفته تا در نمای پیاده‌سازی شده بنا، تماماً عنصر تقارن قابل‌مشاهده است. این تقارن نه‌تنها در ساخت، که در رنگ‌آمیزی، گچ‌بری، شیشه‌کاری و همه جوانب معماری ایرانی قابل‌مشاهده است. با نگاه به طراحی باغ ایرانی بهتر متوجه بحث قرینگی و اصل تقارن خواهید شد.
همچون معماری داخلی، در طراحی فضای سبز نیز هارمونی رنگی باید موردتوجه قرار گیرد. در فرهنگ ایرانی، رنگ و رنگ‌آمیزی بخش مهمی از هویت معماری را تشکیل می‌دهند. عدم تناسب رنگ‌آمیزی اجزا، نه‌تنها از دید زیبایی‌شناسی، بلکه از دید مادی نیز یک طرح را بی‌ارزش می‌کند. با ایجاد تناسب رنگ میان حصارها، دیواره‌ها، کف‌پوش و حتی پوشش گیاهی، می‌توان یک شاهکار طبیعی خلق کرد.
نکته دیگر، مسئله گذر زمان و تغییراتی است که ناخواسته در رنگ المان‌ها رخ می‌دهد. اجزایی مثل سنگ درگذر زمان رنگ ثابتی دارند، اما عنصری مثل چوب به‌مرور کیفیت رنگ خود را از دست می‌دهد. در طراحی فضای سبز به سبک ایرانی در انتخاب عناصر به این نکته توجه شده و نیز به اینکه در بلندمدت چه تأثیری بر کل بنا می‌گذارد.
ازآنجاکه عنصر اصلی در طراحی فضای سبز به سبک ایرانی "گیاه" است، به پوشش گیاهی بسیار توجه می‌شود. شرایط آب و هوایی در ایران به‌گونه‌ای است که بهتر است در فضای سبز هر منطقه، از گیاهان بومی آنجا استفاده برد. منظور از بافت گیاهی، سطح، اندازه و زاویه قرارگیری شاخه‌ها و برگ‌ها در فصل‌های مختلف سال است. حجم یک گیاه، تأثیر نور و سایهٔ روی آن، زبری و ظرافت اجزای آن، تراکم و سایر جزئیات، همگی در بحث بافت گیاهی موردتوجه قرار می‌گیرد.
در طراحی فضای سبز به سبک ایرانی برای کنار هم قرار دادن گیاهان مختلف، دوراندیشی لازم صورت می‌گیرد. معماران سبز ایرانی رشد گیاه را در فصول مختلف و در ترکیب با سایر اجزا بررسی می‌کنند. درنهایت با توجه به این موضوع، بافت گیاهی مناسب انتخاب می‌شود.
فضایی را تصور کنید که توسط گیاهان رونده احاطه‌شده و تمام اجزا در دل پوشش گیاهی فرورفته‌اند. این فضای شلوغ انسان را به یاد جنگل‌های طبیعی آمازون می‌اندازد. در بحث طراحی فضای سبز به سبک ایرانی، رعایت مقیاس اهمیت بسیاری دارد. این اهمیت ازآن‌رو است که باید بدنه اصلی فضا ثابت و سایر اجزا همچون یک قاب آن را فراگرفته باشند. معماری سبز ایرانی می‌گوید که تمام المان‌ها نیاز دارند در جای خود دیده‌شده و اثرگذاری کنند.
معمار سبز تلاش دارد در طراحی و اجرای فضای سبز تکراری و خسته‌کننده نباشد. گوناگونی یک چاشنی برای زندگی است و به آن زیبایی می‌دهد. تنوع در ایده، رنگ، بافت، مقیاس، چینش و حتی بافت گیاهی آن چیزی است که به یک اثر اصالت می‌بخشد. از ویژگی‌های بارز باغ ایرانی، تنوع پوشش گیاهی و گسترهٔ رنگی بالاست که جذابیت بسیاری به اثر می‌دهد.
در فرهنگ ایرانی، اختصاص هر فضا برای یک کاربرد عمومیت دارد. تقسیم فضا به بخش‌های مختلف و ایجاد مرز و حدود، فواید زیادی دارد. به‌طور مثال، ایجاد مسیر عبور در هر فضای سبزی ضروری است. حفظ عناصر و پوشش گیاهی ارتباط مستقیم با ایجاد مسیر عبوری کارآمد و در جای صحیح دارد. به کمک انواع دیوار سبز و گابیون می‌توان فضاهای محصور برای کاربردهای متفاوت ایجاد کرد.
یک فضای سبز یکپارچه، چیزی است که در طبیعت و به‌وسیله آن به وجود می‌آید. باید تفاوتی در طراحی و اجرای فضای سبز توسط انسان با طراحی طبیعی وجود داشته باشد. این تفاوت می‌تواند ایجاد مرزبندی صحیح و کاربردی در فضای سبز باشد.
معماری ایرانی از اصول و قواعد ثابتی پیروی می‌کند که در هرکجای جهان قابل‌تشخیص است. بدون تردید این یکپارچگی در هنر ایرانی، به آن اصالت بخشیده است. البته این یکپارچگی هرگز اصل تنوع را نقض نمی‌کند. در معماری منظر و طراحی فضای سبز به سبک ایرانی معمولاً برای یکدست کردن پروژه، از الگوهایی تکرارشونده استفاده می‌کنیم. جنس مصالح، بافت گیاهی، رنگ‌آمیزی، ارتفاع و ... طرح را از شلختگی دور و به آن هویت می‌دهد. این مسئله حتی می‌تواند مانند یک امضا در معماری سبز ایرانی باشد که در باغ ایرانی بسیار دیده می‌شود. درنهایت نگه‌داری از چنین فضایی نیز ساده‌تر است.
سخن پایانی
در این مطلب درباره معماری سبز به سبک ایرانی صحبت کردیم. در ابتدا تعریفی از طراحی فضای سبز ارائه شد. همچنین دسته‌بندی‌ها و عوامل مؤثر در این تفکیک را به شما معرفی کردیم. در بخش دیگر از خط سیر و تاریخ معماری سبز در ایران گفتیم. بسیاری تصور می‌کنند که طراحی فضای سبز روشی غربی است که در این بخش به هویت تاریخی آن اشاره کردیم. در پایان نیز از اصولی گفتیم که طراحی فضای سبز ایرانی را شکل می‌دهند. امیدواریم این مطلب برای شما جذاب بوده باشد. خوشحال می‌شویم نظرات و سؤالات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
شرکت ایده سبز به‌صورت تخصصی در زمینه ایجاد بسترهای سبز و محوطه‌سازی فعالیت دارد. در صورت تمایل به همکاری در زمینه طراحی فضای سبز و یا دریافت مشاوره رایگان از طریق شماره‌های 09121173266، 09126494926 و 02177245295 با ما تماس بگیرید.