متحیرکننده‌ترین سازه‌ها نیز همانند سازه‌های معمولی، از مشتی خاک و آجر تشکیل شده‌اند اما نکته‌ای که باعث برجسته شدن آن‌ها نسبت به سایر رقبایشان می‌شود، هنر و نبوغ معمار خالق آن‌ها می‌باشد. علم معماری بیش از حد تصور با هنر گره خورده است و تصورات هنرمندانه یک معمار است که منجر به خلق بناهای خارق‌العاده می‌شود. در اصل این هنر معمار است که به یک ساختمان روح می‌بخشد و آن را از یک سازه پوچ و سنگی به یک سازه محرک و پویا تبدیل می‌کند. بانو زاها حدید یکی از نوابغ علم معماری در زمینه سازه‌های منحصربفرد بودند که به واسطه طراحی‌های هنرمندانه و خاص خود توانستند حسابی مشهور شوند.
در این مقاله مجموعه 🍃 ایده سبز قصد دارد تا به سراغ بررسی سبک و آثار بجای مانده از این نابغه معماری برود و شما را با منحصربفردترین سازه‌ها آشنا کند.
بیوگرافی زاها محمد حدید ملقب به معمار کاغذی
بانو زاها محمد حدید Zaha Mohammad Hadid زادۀ سی و یکم اکتبر سال 1950 در بغداد است. ایشان در یک خانواده متمول چشم به جهان گشود و سال‌های تحصیل خود را در بهترین مدارس واقع در سوئیس و انگلستان سپری کرد.
پس از مدتی زاها محمد حدید برای تحصیلات دانشگاهی خود به بیروت بازگشت و پس از کسب مدرک معماری خود از دانشگاه آمریکایی بیروت، در سال 1972 برای قدم گذاشتن در کالج تخصصی معماری، راهی لندن شد. پس از پایان تحصیلات، بانو حدید با یکی از استادان برجسته خود به نام رم کلهاس، شروع به همکاری کرد و اولین طراحی‌های مبتکرانه خود را به دنیای معماری وارد کرد.
ایده‌های زها حدید با وجود اینکه خارق‌العاده بودند، به دلیل غیرقابل ساخت بودن هرگز به مرحله اجرا نمی‌رسیدند و در حد یک نقاشی باقی می‌ماندند؛ همین موضوع سبب شد تا به زها حدید لقب «معمار کاغذی» بدهند؛ اما این اتفاقات هیچ کدام مانعی برای ادامه فعالیت حدید نبود و آشنایی با پیتر رایس (مهندس معمار ایرلندی) جرقه‌ای برای پر قدرت ادامه دادن زها حدید در سبک و طراحی‌های خاصش بود.
آشنایی با اصول معماری زاها حدید
طراحی‌های زاها حدید از اصول و قواعد هنرمندانه و انتزاعی این معمار پیروی می‌کنند و قوانین علم معماری جای زیادی در طرح‌های بلندپروازانه این بانوی معمار ندارند. به منظور درک بهتر سبک معماری زاها حدید در ادامه به بررسی اصول کلی در طراحی‌های ایشان خواهیم پرداخت.
🔻 هنجارشکنی
در اولین نگاه به آثار زها حدید، به راحتی متوجه اشکال خاص و خارج از قاعده آن‌ها خواهید شد. هنجارشکنی اصلی‌ترین ویژگی طرح‌های پیشنهادی زاها محمد حدید است و این مورد به وضوح در سازه‌های خلق شده توسط ایشان، همانند ساختمان مرکز فرهنگی حیدر علی اف واقع در آذربایجان، قابل مشاهده است.
🔻 استفاده از هندسه تهاجمی
در اکثر طراحی‌های زاها حدید، سازه‌ها دارای اشکال هندسی با زوایای تند می‌باشند و همین موضوع سبب شده است تا ظاهری خشن و تقریباً غیرنرمال پیدا کنند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید اساتید حدید بر همین اساس به وی لقب «معمار 89 درجه‌ای» دادند چرا که در هیچ یک از طراحی‌های حدید یک زاویه قائم به چشم نمی‌خورد! پروژه طراحی و اجرای بندر آنتورپ واقع در کشور بلژیک، این اصل را به خوبی نشان می‌دهد.
🔻 الهام از سبک بروتالیست
در برخی از سازه‌های خلق شده بر اساس معماری زاها حدید، ردپایی از سبک بروتالیست دیده می‌شود. ظاهر خشن و سرد سازه‌ها، مونوکوروم بودن آن‌ها و اشکال هندسی گوشه دار ساختما‌ن‌ها، همه و همه از برجسته‌ترین ویژگی‌های معماری بروتالیسم هستند که به وضوح می‌توانیم آن‌ها را در آثار زها محمد حدید ببینیم.
در اینجا می‌توانید با مطالعه مقاله آشنایی با سبک بروتالیست این سبک را بیشتر بشناسید
موزه بتن‌ها واقع در ارتفاعات کوه corones در ایتالیا، یکی از خارق‌العاده‌ترین طراحی‌های زاها حدید است که با ترکیب سبک بروتالیست، منظرسازی و ایده‌های خاص زاها، به زیبایی هرچه تمام‌تر به اجرا درآمده است.
معرفی آثار و طراحی‌های زاها حدید
اصول معماری زاها حدید دریچه‌ای جدید به روی علم معماری گشود و بدون اغراق توانست نمایی از معماری مدرنِ آینده را به گذشتگان نشان دهد. اگرچه سال‌ها قبل، زها حدید به عنوان معمار کاغذی شناخته می‌شد اما این روزها سبک معماری زاها حدید مورد توجه معماران نسل جدید قرار گرفته و پروژه‌های زیادی با الگوبرداری از سبک وی به اجرا درآمده است.
زها حدید از زمان دانشگاه و در دوران حرفه‌ای فعالیت خود طراحی‌های منحصربفرد زیادی داشته است که متاسفانه شمار زیادی از آن‌ها هرگز اجازه ساخت نگرفت. برخی از مشهورترین طراحی‌های زها حدید عبارتند از:
🔹 طراحی خانه اپرای کاردیف
یکی از پر سر و صداترین طراحی‌های زاها حدید، طراحی خانه اپرای کاردیف می‌باشد. این طراحی به قدری کامل و همه چیز تمام است که علی رغم به اجرا در نیامدن، همچنان نیز مورد توجه طراحان و معماران قرار می‌گیرد و در بسیاری از موارد به لحاظ تخصصی از آن الگو برداری می‌شود.
این طراحی با وجود کامل بودن هرگز به مرحله ساخت نرسید و به دلیل داشتن طراحی عجیب و غیر مرتبط با ساختمان اپرا از جانب بریتانیایی‌ها رد شد.
🔹 ایستگاه آتش‌نشانی ویترا
طراحی ایستگاه آتش‌نشانی ویترا در کشور آلمان یکی از اولین طراحی‌های زاها حدید به صورت رسمی بود. الگو برداری حدید از سبک بروتالیست در این طراحی به طرز کاملاً واضحی به چشم می‌خورد. زها حدید به نحوی این ایستگاه را طراحی کرده که خطوط تیز تشکیل دهندۀ شکل کلی ساختمان، در یک نقطه به هم برسند و بدین ترتیب امضای خاص خود را بر روی این اثر ثبت کرده است.
🔹 سکوی پرش اسکی برگیسل
پس از اجرای پروژه جذاب ایستگاه آتش‌نشانی ویترا، طراحی‌های زاها حدید بیشتر به چشم آمد و همین امر باعث شد تا پروژه بازسازی سکوی پرش اسکی برگیسل واقع در اتریش نیز به این معمار هنرمند واگذار شود.
این سکوی پرش قدیمی در سال 1926 ساخته شد و لازم بود تا پیش از شروع مسابقات المپیک به طرز بسیار سریع و اصولی بازسازی شود. حدید با اجرای یک طراحی بسیار شکیل و زیبا توانست این سکوی پرش را در مدت زمان تعیین شده بازسازی و تکمیل کند.
🔹 مرکز هنرهای معاصر سینسینتی
در اواخر سال 1990 حدید به منظور طراحی مرکز هنرهای معاصر سینسینتی وارد یک رقابت بزرگ شد؛ این رقابت به قدری بزرگ بود که حتی استاد پیشین حدید یعنی رم کولهاس نیز در آن حضور داشت اما نتیجه مسابقه چیزی فراتر از انتظار بود و زها حدید توانست استاد خود را شکست دهد و به عنوان طراح موزه سینسینتی انتخاب شود.
در طراحی مرکز هنرهای معاصر سینسینتی باز هم ویژگی‌های سبک بروتالیست به چشم می‌خورد اما چیزی که در این مورد باعث انتخاب حدید به عنوان طراح برتر شد؛ اینبار طراحی داخلی موزه بود! این ساختمان به علت مساحت محدودی که داشت عملاً قابلیت تبدیل شدن به یک موزه را نداشت، اما حدید توانست با اجرای یک طراحی داخلی فوق‌العاده این قابلیت را ایجاد کند و توانایی خود در زمینه طراحی داخلی را نیز به رخ جهانیان بکشد.
🔹 ساختمان مدیریتی BMW
شرکت لاکچری بی ام دبلیو برای طراحی ساختمان مدیریتی خود چالش هیجان انگیزی را برگزار کرد و طبق انتظار، برنده این چالش کسی نبود جز زاها محمد حدید!
حدید با طراحی ساختمان ورودی شرکت مدیرتی BMW توانست صفحه درخشانی را به دفتر رزومه خود اضافه کند و در اوج موفقیت کاری قرار بگیرد. این پروژه به حدید کمک کرد تا بتواند با داشتن تنها 4 طراحی موفق، در سال 2004 برنده بزرگ‌ترین جایزه معماری جهان یعنی جایزه معماری پریتزکر شود.
🔹 پل ساراگوسا
حدید پس از کسب جایزه پریتزکر، این بار حیطه فعالیت خود را گسترش داد و به سراغ طراحی پل رفت و طبق انتظار در این زمینه نیز عملکردی درخشان داشت و موفق به خلق پل ساراگوسا واقع در اسپانیا شد.
حدید در طراحی پل نیز به اصول و ایده‌های خود پایبند بود و استفاده از اصلی‌ترین اصول وی یعنی خطوط تیز و زوایای غیر 90 درجه، به وفور در طراحی این پل دیده می‌شود.
🔹 پل شیخ زائد
دومین تجربه طراحی پل در کارنامه زها حدید، طراحی پل شیخ زائد در امارات متحده عربی می‌باشد. حدید در این مورد نیز باز هم از خطوط صاف استفاده کرده است و با ترکیب آن‌ها در کنار یکدیگر جلوه‌ای از یک موج بزرگ را بر روی آب ایجاد کرده است.
🔹 موزه هنر میشیگان
طراحی موزه هنر میشیگان یکی از برجسته‌ترین طراحی‌های زاها حدید بشمار می‌رود و تمامی اصول معماری وی در آن دیده می‌شود. زوایای تند، اشکال تیغه تیغه و عدم وجود زوایای 90 درجه همگی یادآور سبک حدید هستند که به زیبایی هرچه تمام‌تر در این پروژه بکار گرفته شدند. این ساختمان در طول روز و بر اساس جهت گیری آفتاب تغییر رنگ می‌دهد و جلوه‌ای پویا و زنده دارد.
🔹 مجتمع چهارگانه گلکسی سوهو
حدید در طراحی‌های آخر خود دست به خلاقیت زد و با طراحی سازه‌هایی برخلاف اصول همیشگی‌اش همه را متعجب کرد. مجتمع چهارگانه گلکسی سوهو واقع در چین یکی از طراحی‌های متفاوت حدید بود. در این سازه‌ها هیچ خبری از زوایای تند و خطوط مورب نیست و اینبار حدید به طرز ماهرانه‌ای به سراغ خطوط منحنی رفته است. اجرای انحنا در این سازه‌های چهارگانه به قدری زیبا و متحیرکننده بود که باعث شد حدید لقب «ملکه منحنی‌ها» را از آن خود کند!
جاودانگی زاها محمد حدید؛ ملکه تاریخ معماری
زاها محمد حدید در 31 مارس سال 2016 بر اثر حمله قلبی در بیمارستانی واقع در میامی آمریکا درگذشت. استاد زها حدید یکی از بانوان برجسته در علم معماری بود و با درخشش بی‌نظیر و کارنامه‌ای پربار، توانست یاد و سبک به اصطلاح کاغذی خود را برای همیشه در صفحات تاریخ معماری حک کند.