چمن یکی از پرکاربردترین عناصر گیاهی در محوطه سازی است و بواسطۀ جلوه به اصطلاح لاکچری و لوکسی که به فضا می‌بخشد، این روزها بسیار پرطرفدار شده. این گیاهان زیبا علی‌رغم سابقه و عملکرد درخشانی که در زمینه طراحی فضاهای سبز دارند، متاسفانه مشکلات متعددی را با خود به همراه می‌آورند و به دلیل ماهیت حساسشان به رسیدگی‌های تقریباً زیادی احتیاج دارند. از این رو در سال‌های اخیر طراحان به منظور کاهش هزینه‌های ناشی از چمن کاری، استفاده از گیاهان جایگزین چمن را پیشنهاد می‌دهند.
در این گفتار مجموعه 🍃 ایده سبز قصد دارد تا مناسب‌ترین گیاهان و بهترین جایگزین چمن را معرفی کند و به بررسی دقیق مشخصات و ویژگی‌های آن‌ها بپردازد. بنابراین اگر شما هم مایل به داشتن یک طراحی حرفه‌ای با گیاهان شبه چمن هستید، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را از دست ندهید.
مشکلات ناشی از کاربرد چمن در محوطه سازی
قبل از اینکه به سراغ معرفی گیاهان جایگزین چمن برویم، بد نیست تا با مشکلات ناشی از به کار بردن چمن‌ها در منظرسازی آشنا شویم. همانطور که می‌دانید زیبایی در هر حیطه‌ای که باشد هزینه‌بر است و این هزینه می‌تواند به صورت‌های مختلفی از قبیل مالی، زمانی و ... خود را نشان دهد. بکارگیری چمن در محوطه سازی نیز هزینه‌ها و مشکلات خاص خود را دارد، برخی از این مشکلات عبارتند از:
🔸 هزینه نصب و اجرای گران
🔸 پروسه نگهداری سخت و دشوار
🔸 نیازمند به آبیاری زیاد و منظم
🔸 نیازمند به هرس و بدنبال آن خرید یا اجاره ماشین‌های چمن‌زنی
🔸 آسیب‌پذیر در برابر تغییرات آب و هوایی
🔸 حساس در برابر آفات گیاهی
🔸 نیازمند به مواد مغذی و آفت‌کش‌های گران قیمت
این موارد تنها چندین مورد از مسائل دشواری هستند که هنگام استفاده از چمن‌ها پیش خواهند آمد. بر همین اساس برای داشتن یک دیزاین سبز و هوشمندانه، بهترین ایده استفاده از گیاهان پوششی جایگزین چمن است.
آشنایی با 9 گیاه پوششی جایگزین چمن
مناسب‌ترین گیاهان برای جایگزین شدن با چمن‌های طبیعی، گیاهان پوششی رونده هستند. این گیاهان علاوه بر شباهت ظاهری که با چمن دارند، مشکلات مشابه با آن‌ها را ندارند و بسیار مقرون به صرفه هستند. در ادامه به بررسی چندین مورد از گیاهان مناسب برای جایگزینی با چمن می‌پردازیم.
🌱 گیاه جگن (Carex)
مناسب‌ترین گیاه پوششی جایگزین چمن، بدون شک گیاه جگن یا همان چمن علفی است. این گیاه بدلیل حالت بوته‌ای و متراکمی که دارد، درست همانند چمن‌های معمولی تمامی نقاط خالی زمین را می‌پوشاند. گیاه جگن یک گیاه همیشه سبز است و این خود یکی از اصلی‌ترین دلایل انتخاب آن برای دیزاین محوطه و پروژه‌های منظرسازی است.
چمن علفی برخلاف چمن‌های معمولی، به آبیاری زیادی احتیاج ندارد و تنها هنگامی که خاک دچار خشکی شدید شد، به آب نیاز پیدا می‌کند. البته پیشنهاد می‌کنیم به منظور جلوگیری از خشک شدن خاک، حدوداً 3 بار در ماه چمن را آبیاری کنید.
یکی دیگر از امتیازات مثبت گیاه جگن، مقاومت و قدرت تطبیق پذیری بالای آن با انواع خاک‌های بستر است. در واقع برای چمن علفی نوع خاک بستر اهمیتی ندارد و تنها مرطوب بودن خاک برای کاشت و پرورش چمن کفایت می‌کند.
🌱 فرانکینیا (Frankenia)
دومین گیاه پوششی جایگزین چمن، گیاه فرانکینیا می‌باشد. این گیاه جذاب در اصل یک گیاه چند ساله همیشه سبز است و بدلیل مقاومت فوق‌العاده‌ای که در برابر کم آبی دارد، به عنوان بهترین جایگزین چمن معرفی می‌شود.
چمن فرانکینیا برای رشد به نور کامل خورشید احتیاج دارد و برخلاف چمن‌های معمولی، حتی در فقیرترین خاک‌ها نیز رشد می‌کند. همچنین لازم بذکر است که این چمن به کوددهی نیازی ندارد و از آنجایی که در برابر اکثر بیماری‌های گیاهی مقاوم است، به آفت کش یا سموم گیاهی هم احتیاج پیدا نمی‌کند.
علاوه بر تمامی این امتیازات، یکی دیگر از مزیت‌های فوق‌العاده و نادر چمن فرانکینیا، گل‌های معطر و صورتی رنگ آن است که در فصل بهار پدیدار می‌شوند و یک محوطه زیبا با عطری دل‌انگیز خلق می‌کنند. به طور کلی اگر به دنبال یک شبه چمنِ همیشه سبز و زیبا هستید، فرانکینیا می‌تواند بهترین گزینه انتخابی برای شما باشد.
🌱 گیاه دایکوندرا (Dichondra)
یکی دیگر از گیاهان جایگزین چمن طبیعی، گیاه دایکوندرا است. این گیاه بدلیل شباهت ظاهری که به شبدر دارد، با نام «شبدر زینتی» نیز شناخته می‌شود. چمن دایکوندرا رشد فوق‌العاده سریعی دارد و در بیش‌ترین حالت رشد، نهایتاً به 5 سانتی‌متر می‌رسد. برجسته‌ترین ویژگی گیاه پوششی دایکوندرا، مقاومت فوق‌العاده آن در برابر سرما و گرما است. این گیاه برخلاف ظاهر ظریفی که دارد به راحتی می‌تواند دمای 6- درجه را تحمل کند و به واسطه همین ویژگی، یکی از پرطرفدارترین گیاهان در حیطه محوطه سازی به شمار می‌رود.
❗ نکته: توجه داشته باشید که برای پیشروی مرتب و یکدست چمن دایکوندرا و پوشش تمامی نقاط زمین، حتماً قبل از کاشت، زمین را از گیاهان هرز که مانع از رشد می‌شوند پاک کنید و سنگ و کلوخ‌های موجود در مسیر رشد را نیز از میان بردارید.
🌱 گیاه لیزوماکیا (Lysimachia nummularia)
یک نمونه دیگر از رایج‌ترین گیاهان جایگزین چمن، گیاه لیزماکیاست که بدلیل رنگ زرد گل‌هایش به «چمن طلایی» نیز معروف است. این گیاه به عنوان یک گیاه پوششی رونده بر سطح زمین می‌خزد و بدلیل فرم خاص برگ‌هایش کوچک‌ترین نقاط خالی زمین را نیز می‌پوشاند.
چمن لیزوماکیا اصلاً رشد قدی ندارد و دائماً در مسیر عرضی رشد می‌کند. بنابراین با استفاده از لیزوماکیا به عنوان جایگزین چمن، می‌توانید این اطمینان را حاصل کنید که هرگز نیازی به چمن زنی نخواهید داشت.
گیاه لیزماکیا برای رشد به نور نسبتاً زیادی احتیاجی دارد و بر همین اساس بکار بردن آن در فضای باز و پروژه‌های محوطه سازی، انتخابی بسیار مناسب است.
❗ نکته: گیاهان پوششی رونده لیزوماکیا، برخلاف موارد قبلی، به خاک مرطوب برای زندگی نیاز دارند و خاک‌های خشک می‌تواند به آن‌ها آسیب بزند.
🌱 گیاه کیاشیتو (Japanese Stiltgrass)
بدون اغراق گیاه کیاشیتو بهترین جایگزین چمن‌های طبیعی می‌باشد. این گیاه ژاپنی بدلیل سرسبزی دائمی و مقاومت بالایی که دارد، یکی از گزینه‌های پرطرفدار در طراحی فضای سبز و محوطه سازی است.
برجسته‌ترین امتیاز چمن کیاشیتو قابلیت خودترمیمی آن است. این چمن علاوه بر مقاومت زیادی که در برابر آسیب‌های فیزیکی همانند پاخوردگی دارد، به راحتی می‌تواند خود را ترمیم و بازسازی کند. بنابراین می‌توانیم اینطور بگوییم که شما با کاشت گیاه کیاشیتو یک چمن‌کاری جادویی و ابدی خواهید داشت.
کیاشیتو در بهترین حالت رشد نهایتاً به ارتفاع 5 سانتی‌متر می‌رسد و بر همین اساس هرگز به چمن زنی احتیاج پیدا نمی‌کند. همچنین بد نیست به این نکته نیز اشاره کنیم که این گیاه پوششی جایگزین چمن، در برابر انواع مختلف خاک مقاوم است و خاک‌های اسیدی و شور را نیز به خوبی تحمل می‌کند.
امتیازات مثبت این گیاه پوششی جذاب به همین موارد ختم نمی‌شود؛ بلکه باید اضافه کنیم که چمن کیاشیتو یک اَبَرگیاه قدرتمند است و هیچ‌جوره از پای در نمی‌آید. این گیاه به راحتی دمای 5- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کند و در صورت کاهش بیشتر دما، وارد خواب زمستانی می‌شود و پس از مطلوب شدن وضعیت دمایی، مجدداً بیدار می‌شود! بنابراین اگر مایلید تا یک چمن نامیرا و ابدی داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم حتماً به سراغ چمن کیاشیتو بروید.
🌱 گیاه هلکسین (baby tears plant)
ششمین نماینده از گروه گیاهان جایگزین چمن، گیاه هلکسین است. این گیاه پوششی بدلیل فرم خاصی که دارد به «چمن عروس» یا «چمن اشک نوزاد» نیز معروف است.
گیاه هلکسین به دلیل ویژگی‌هایی از قبیل نیاز به آبیاری کم و مقاومت بالا در برابر سرما و گرما، به عنوان یک گیاه پوششی جایگزین چمن معرفی و استفاده می‌شود. فقط نکته حائز اهمیت در رابطه با گیاه هلکسین این است که این گیاه برخلاف موارد قبلی، بدلیل داشتن رشد قدی، به هرس و به اصطلاح چمن زنی احتیاج پیدا می‌کند.
❗ نکته: توجه داشته باشید که گیاه پوششی هلکسین زندگی در سایه را به آفتاب ترجیح می‌دهد، بنابراین سعی کنید حتی المقدور این گیاه را برای دیزاین مناطقی که در سایه قرار دارند بکار ببرید.
🌱 سدوم چمنی (sedum acre)
یکی دیگر از گیاهان جایگزین چمن، گیاه سدوم چمنی یا همان «چمن تایلندی» است. این گیاه در واقع عضوی از خانواده گیاهان پوششی رونده می‌باشد و بدلیل ساختار متراکم خود، پس از کاشت و تکثیر تمامی سطح زمین را در بر می‌گیرد.
چمن تایلندی تقریباً هفته‌ای یکبار به آبیاری احتیاج دارد و روند آبیاری باید به گونه‌ای باشد که چمن سیراب شود. همچنین به منظور رشد بهتر گیاه سدوم، بد نیست تا ماهی یکبار از کود نیز استفاد شود.
یکی دیگر از قابلیت‌های جذاب سدوم چمنی که آن را به محبوب‌ترین گیاه پوششی جایگزین چمن تبدیل کرده است، قابلیت گلدهی آن می‌باشد. این شبه چمن زیبا در فصل تابستان مملو از گل‌های ریز سفید رنگ می‌شود و یک منظره بهشتی را خلق می‌کند.
🌱 چمن آجوگا (Ajuga reptans)
گیاه آجوگا یکی دیگر از گیاهان جایگزین چمن طبیعی است که ظاهری زیبا و تقریباً متفاوت با سایر چمن‌ها دارد. این گیاه بواسطه ساختار خاصش در دسته گیاهان مقاوم به خشکی و کم آبی قرار می‌گیرد و به روند مراقبتی خاصی احتیاج ندارد.
برگ‌های پهن گیاه آجوگا در واقع اصلی‌ترین نقش را در پوشش زمین دارند و با تراکم زیادشان تمامی نقاط خالی زمین را در بر می‌گیرند. همچنین شاید برایتان جالب باشد که بدانید برگ‌های آجوگا برای زیباتر شدن به نور مستقیم آفتاب احتیاج دارند.
زیباترین تفاوت چمن آجوگا با دیگر گیاهان جایگزین چمن، برگ‌های سبز – ارغوانی همراه با گل‌های بنفش و بلند آن است که در فصل تابستان می‌رویند و به دیزاین شما یک جلوه ناب می‌بخشند.
🌱 چمن یال اسبی (Mondo grass)
آخرین گیاه پوششی جایگزین چمن که قرار است به بررسی آن بپردازیم، گیاه یال اسبی می‌باشد. این گیاه نیز درست همانند دیگر گیاهان جایگزین چمن، در برابر کم آبی و شرایط نامساعد دمایی مقاوم است و ظاهری همیشه سبز دارد؛ اما نکته حائز اهمیت اینجاست که چمن یال اسبی برخلاف چمنی مثل کیاشیتو، در برابر پاخوردگی مقاومت چندانی ندارد و آسیب می‌بیند. همچنین با توجه به رشد زیاد و ارتفاع نسبتاً بلند برگ‌ها، معمولاً چندماه یکبار به هرس یا چمن‌زنی نیز احتیاج پیدا خواهد کرد.
گیاهان پوششی رونده؛ بهترین جایگزین چمن
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، چمن‌ها با وجود ماهیت لوکس و جلوۀ لاکچری که به فضا می‌دهند، مسائل زیادی را با خود به همراه می‌آورند.
از جهت دیگر امروزه با توجه به بحران جدی کمبود آب، استفاده از چمن در پروژه‌های محوطه سازی چندان اصولی نیست و در واقع به ضرر خودمان است. به بیان دیگر، خلق زیبایی توسط چمن‌ها، هزینه‌های گزافی را روی دستمان باقی می‌گذارد، از این رو به منظور کاهش این هزینه‌ها و خلق دیزاین‌های سبز و زیبا، بهترین راهکار، انتخاب گیاهان پوششی رونده به عنوان گیاهان جایگزین چمن می‌باشد.