گیاهان از اصلی‌ترین المان‌ها در پروژه‌های محوطه سازی خصوصی و شهری هستند که بر اساس شرایط اقلیمی و نظر کارفرمایان، گونه‌های مختلفی از آن‌ها انتخاب و کاشت می‌شود. یکی از مشکلات اساسی در این مورد، رویارویی با گونه‌های گیاهی مهاجم است. این گونه‌ها به خورۀ محیط زیست مشهور هستند و آسیب‌های شدید و گاهاً غیرقابل جبرانی به فضای سبز وارد می‌کنند. از این رو با توجه به اهمیت فضای سبز شهری، مجموعه 🍃 ایده سبز قصد دارد تا در این گفتار به معرفی و بررسی گونه‌های گیاهی مهاجم در شهر تهران بپردازد.
منظور از گونه مهاجم گیاهی چیست؟
به طور کلی گونه‌های مهاجم موجودات زنده‌ای هستند که از زیستگاه خود خارج شده و پس از ورود به یک محیط جدید، به علت داشتن رفتار متفاوت، سبب ایجاد مشکلات زیست محیطی و اقتصادی می‌شوند.
گونه‌های مهاجم گیاهی (Invasive plants species) در حقیقت مهمان‌های ناخوانده‌ای هستند که معمولاً از کشورهای همسایه وارد می‌شوند و پس از کاشته شدن به نوعی قدرت را بدست می‌گیرند و نظم و انسجام آن محوطه را بر هم می‌زنند.
گونه‌های گیاهی مهاجم بر روی محیط زیست چه اثری دارند؟
گیاهان بیگانه بدون هیچ نیازی با سرعت رشد می‌کنند و متاسفانه همزمان با رشدی که دارند، مشکلات بزرگ و آسیب زننده‌ای ایجاد می‌کنند. در ادامه چندین مورد از این مشکلات را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
🔻 سلب فرصت رشد از دیگر گیاهان
گیاه مهاجم پس از ورود به محیط جدید دیگر محدودیت‌های زیستگاه قبلی خود را ندارد و بر همین اساس آزادانه و به سرعت رشد می‌کند. با رشد گونه‌های مهاجم گیاهی خاک بستر اشغال می‌شود و حجم زیادی از مواد مغذی موجود در خاک به تصرف این گیاهان در می‌آید. از این رو فرصت رشد برای گیاهان بومی با سرعت رشد نرمال عملاً از بین می‌رود.
🔻 حذف گیاهان بومی
گونه‌های گیاهی مهاجم رقبای سرسختی هستند. با اشغال شدن فضای سبز توسط گیاهان بیگانه و مصرف منابع و مواد مغذی توسط آن‌ها، گیاهان بومی به سختی ادامه زندگی می‌دهند و سرانجامی جز خشک شدن نخواهند داشت.
🔻 کاهش مواد مغذی خاک
گیاه مهاجم علاوه بر رشد سرسام‌آور و گسترش زیادش، شرایط زیست پیچیده‌ای نیز دارد و بر همین اساس مواد مغذی خاک را شدیداً کاهش می‌دهد. از این رو حتی در صورت ریشه‌کنی این گیاهان نیز در نهایت یک خاک بی ارزش و پوچ برای کارفرما باقی خواهد ماند.
🔻 کاهش تنوع زیستی در منطقه
گونه‌های مهاجم گیاهی بسیار خودخواه هستند و با روند رشد سریع و سرعت تغذیه بالایی که دارند، مجال رشد را از سایر گیاهان می‌گیرند و با حذف آن‌ها به گونه غالب تبدیل می‌شوند. بر همین اساس تنوع زیستی منطقه شدیداً کاهش پیدا می‌کند و پدیده همگنی در اکوسیستم گیاهی منطقه ایجاد می‌شود.
🔻 افزایش آفات و آلودگی شهری
متاسفانه برخی از گیاهان بیگانه همراه با گونه‌هایی از آفات گیاهی به کشور منتقل می‌شوند و در واقع پای یک گونه مهاجم جانوری را نیز به محیط باز می‌کنند. در حالتی دیگر، بعضی از این گونه‌های گیاهی به علت ماهیت و ساختارهای خاصی که دارند برخی از حشرات را به خود جذب می‌کنند و بدین ترتیب سبب افزایش آفات و گسترش آلودگی شهری می‌شوند.
🔻 تحمیل هزینه‌های مالی
گونه‌های گیاهی مهاجم چه در صورت استفاده شهری و چه در صورت استفاده در محوطه سازی‌های شخصی، هزینه‌بر هستند. شما با بکارگیری چنین گیاهانی خواه ناخواه با مشکلاتی نظیر فقر خاک، شلوغی بی‌نهایت محوطه و آسیب دیدگی دیگر گیاهان روبرو خواهید شد و در نهایت برای رفع این مسائل باید به سراغ تمهیدات لازم بروید. خرید بسته‌های کود جهت جبران مواد مغذی مصرف شدۀ خاک، ترمیم دیگر گیاهان و کنترل رشد گیاه مهاجم، همه و همه از جمله موارد پر هزینه‌ای هستند که در صورت انتخاب گیاهان بیگانه با آن‌ها مواجه خواهید شد.
گونه‌های مهاجم گیاهی؛ بدترین گیاهان برای محوطه سازی
اگر قصد دارید تا خود را به یک دردسر بزرگ و پرخرج بی‌اندازید، به سراغ گیاهان بیگانه بروید. متاسفانه بسیاری از افراد به دلیل عدم آگاهی و شناخت کافی از گیاهان، به اشتباه گیاهان بیگانه مهاجم را برای محوطه سازی ویلا و باغ انتخاب می‌کنند و پس از مدت کوتاهی با هیولاهای گیاهی دائم‌الرشدی مواجه می‌شوند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم قبل از انتخاب گیاهان زینتی برای محوطه مدنظرتان، حتماً حتماً بررسی‌های لازم را انجام دهید تا دچار اشتباه نشوید.
معرفی گونه‌های گیاهی مهاجم شهر تهران
بررسی و شناخت تمامی گونه‌های گیاهی امری تخصصی و تقریباً غیرممکن است؛ از این رو بهتر است با گونه‌های مهاجم گیاهی آشنا شویم تا بدین ترتیب احتمال انتخاب آن‌ها را به صفر برسانیم و پایشان را به فضاهای سبز باز نکنیم. مشهورترین گیاهان بیگانه موجود در شهر تهران عبارتند از:
1. درخت عرعر (Ailanthus altissima)
درخت عرعر یکی از گیاهان بومی مناطق تایوان و چین است. این درخت به طور طبیعی طول عمر نسبتاً زیادی دارد و در برابر آفات و بیماری‌های گیاهی کاملاً مقاوم است. درخت عرعر به آبیاری مرتب احتیاجی ندارد و به علت داشتن قدرت رشد، تکثیر و میزان مقاومت زیاد، به عنوان یک گیاه مهاجم معرفی می‌شود. در نگاه اول ویژگی‌های درخت عرعر ممکن است مزیت بنظر بیایند اما در واقع این ویژگی‌ها منجر به مشکلات زیادی می‌شوند. متاسفانه در برخی موارد از این گیاه مهاجم در محوطه سازی بلوارها و پارک‌ها استفاده می‌شود و پس از آن معضلاتی نظیر خشک شدن گونه‌های گیاهی مجاور، اشغال فضای پیاده‌روها و شکستگی دیوارها بوجود می‌آیند.
2. درخت اکالیپتوس (Eucalyptus)
درخت اکالیپتوس از گیاهان بومی استرالیاست و خاصیت‌های درمانی فراوانی دارد اما درست به همان اندازه به فضای سبز آسیب می‌زند و به عنوان یک گیاه مهاجم شناخته می‌شود. این درخت به دلیل قدرت جذب فوق‌العاده زیاد ریشه‌هایش تمامی رطوبت و املاح موجود در خاک را بدست می‌آورد و بدین ترتیب باعث خشک شدن دیگر گیاهان می‌شود.
همچنین بررسی‌های انجام شده نشان داده‌اند که ترکیبات شیمیایی خاصی در برگ‌های درخت اکالیپتوس وجود دارد که برای گیاهان مجاور سمی است و باعث از پای درآمدن آن‌ها می‌شود.
3. درخت پالونیا (Paulownia tomentosa)
یکی دیگر از گونه‌های گیاهی مهاجم در شهر تهران، گیاه پالونیا است. درخت پالونیا که به «درخت شاهزاده خانم» نیز شهرت دارد، از گیاهان بومی چین است و به دلیل برخی از ویژگی‌هایش به عنوان یک گونه بیگانه گیاهی شناخته می‌شود. این درخت در خانواده گیاهان مقاوم به خشکی قرار دارد و همانند دیگر دوستان مهاجمش از قدرت رشد و گسترش زیادی برخوردار است. از جهت دیگر درخت پالونیا به دلیل ساختار ظریفی که دارد مستعد شکستگی در برابر باد و طوفان‌های نچندان سنگین است و یک عامل خطر برای شهروندان (خصوصاً در پیاده‌روها) محسوب می‌شود.
با این همه درخت پالونیا به دلیل چوب ارزشمند و ارزش اقتصادی بالایی که دارد به ناچار کاشت می‌شود و راهنمایی‌هایی جهت جلوگیری از آسیب‌های آن در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. به عنوان مثال به دلیل گسترش زیاد ریشه‌ها، پیشنهاد می‌شود تا درخت پالونیا به دور از دیوارها و تاسیسات زیرمینی مثل لوله‌های آب کاشته شود.
مبارزه با گونه‌های گیاهی مهاجم همراه با تیم‌های احیای محیط زیست
گونه‌های مهاجم گیاهی گاهاً بنابر دلایل مختلفی کاشته می‌شوند و مشکلات متعددی با خود به همراه می‌آورند. در چنین شرایطی بهترین راهکار مشاوره با تیم‌های مراقبت کننده از محیط زیست است. عملکرد این تیم‌ها تحت نظر متخصصان گیاه‌شناسی صورت می‌گیرد و با روش‌های معتبر، اقدام به محافظت از فضای سبز در برابر گونه‌های مهاجم گیاهی خواهند کرد. بدین منظور شما عزیزان می‌توانید از خدمات مدیریت و نگهداری فضای سبز مجموعه ایده سبز نیز استفاده کنید و با خیالی آسوده، سلامت باغچه و محوطه خود را در مقابل گونه‌های گیاهی مهاجم تضمین کنید.