نخستین سرپناه انسان با این هدف به‌وجود آمد که برای او "امنیت" ایجاد کند. انسانِ آسیب‌پذیر، برای حفظ خود از بلایای طبیعی به زیر سقف‌ها پناه برد، آرامش را تجربه کرد و به‌مرور خانه‌‌نشین شد. پس از برآورده شدن این نیاز ابتدایی، یعنی امنیت، نیازهای جدیدی سربرآورد و سرپناه برای انسان مفهوم عمیق‌تری پیدا کرد. انسان که در حالِ روبه‌رویی با ماهیت هستی خود بود، به حریم خصوصی و خلوتگاه نیاز داشت که امروزه شالوده معماری خانه‌های ما را تشکیل می‌دهند.
به عقیده بعضی از معماران پیشرو، آنچه امروز "معماری مدرن" می‌نامیم، حریم خصوصی را به‌حدی افراطی در اختیار ما می‌گذارد تاجاییکه ما را از هم و از محیط پیرامون خود دور و دورتر کرده و دچار نوعی تضاد طبیعی نموده. مایی که روزگاری به گستره‌های بدون مرز عادت داشتیم، حال در یک آپارتمان 60 متری با کلی وسیله، دیوار و محدودیت مواجهیم که ما را نه‌تنها از دید غریبه‌ها که حتی از خودمان نیز پنهان می‌کنند!
در مواجهه با این رویکردِ به‌ظاهر مدرن اما از اساس سنتی در معماری، نگاه ساختار شکنانه‌ای وجود دارد که با نام طراحی وید (VOID DESIGN) شناخته می‌شود. اینکه وید چیست؟ چه مزایا و معایبی دارد؟ کاربرد آن چیست و بسیاری سؤالات دیگر را در ادامه پاسخ می‌دهیم، همراه ما باشید. 🙂
وید چیست؟
در زبان انگلیسی واژه وُید {Void} به معنای "خالی" است و وید در اصطلاح به فضایی میان تهی، باز و دارای شکاف اطلاق می‌شود که بخش خالی آن هم مانند بخش پُر، اهداف خاص خود را دنبال می‌کند. این تعریف را با کمی شاخ‌وبرگ بیشتر در معماری خواهیم داشت؛ به این صورت که Void را فضایی با دید مستقیم یا غیر مستقیم به سایر بخش‌های ساختمان (اعم از داخلی یا خارجی) تعریف می‌کنند که در سبک‌ها و اسلوب‌های مختلف قابل بهره‌برداری باشد.
گذشته از بحث زیبایی شناختی، مزایای دیگری نیز از رویکرد وید در معماری داخلی حاصل می‌شوند که بخشی بر بهبود کارایی و برخی بر آسایش انسان تمرکز دارند. مثلا با کمک وید در ساختمان‌های چند طبقه، علاوه‌بر بهبود جریان هوا و روشنایی، دید بهتری برای انسان ایجاد شده و کنترل بر ابعاد بنا تسهیل می‌شود.
در تصویر بالا می‌توانید یک نمونه قدرتمند از اجرای وید در ساختمان را مشاهده کنید. شاید چنین پلانی در واحدهای مسکونی زیاده‌روی به‌نظر برسد اما برای معماری واحدهای تجاری و صنعتی گزینه بسیار مناسبی است.
در هر حال، وید در درجات مختلفی قابل اجراست و برای ساختمان‌های مسکونی و خصوصا در ویلاها و خانه-باغ‌ها، ایده‌های خوبی در آستین دارد.
طراحی وید را با این ویژگی‌ها بشناسید
✔️ سقف‌های بلند
در طراحی وید شاهد اجرای سقف‌هایی مرتفع هستیم؛ خصوصا در بخش مرکزی بنا، ارتفاع سقف اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. آن فضای خالی که ما در سبک وید به دنبالش هستیم، تنها با مساحت افقی محیا نمی‌شود؛ ما به حجم زیادی نیاز داریم و باید از ظرفیت ارتفاع نیز برای بهبود نتیجه کمک بگیریم.
این موضوع در ساختمان‌های ویلایی با افزایش ارتفاع سقف ممکن می‌شود اما در آپارتمان‌ها که محدودیت ساخت بیشتر است، با کاهش ارتفاع سقف کاذب یا با کمک تکنیک‌های نورپردازی و طراحی خطی دیوارها، ارتفاع را به صورت ظاهری بالا می‌بریم.
✔️ پنجره و نورگیر
در طراحی وید پنجره حکم دریچه‌ای به گستره‌های بزرگ‌تر را دارد به همین دلیل گاهی به جای دیوارهای بیرونی از پنجره سرتاسری استفاده می‌کنیم. این تکنیک هم برای ساختمان‌های ویلایی که پنجره‌شان رو به محوطه سازی گشوده می‌شود و هم برای آپارتمان‌ها به‌منظور بهره برداری از ویو خارجی مفید خواهد بود. در کنار پنجره، تعدد نورگیر سقفی و دیواری در معماری وید بسیار به چشم می‌خورد.
✔️ دیوارهای حداقلی
از ویژگی‌های مهم در طراحی وید کاهش تعداد دیوارها و استفاده از دیوارهایی با پوشش حداقلی است. در این سبک دیوار با هدف تفکیک فضا کار می‌شود و نه ایجاد حریم خصوصی به همین دلیل است که در برخی ویلاهای دوبلکس اتاق خواب‌ها در اشکوب بالا و با دید دو-سویه قرار داده می‌شوند.
✔️ ...و در نهایت فضاهای خالی
این ویژگی بنیاد معماری وید را تشکیل می‌دهد. "فضای خالی" همچون یک مکث در طراحی، اجازه نفس گرفتن بیننده را فراهم می‌کند تا چشم درگیری کمتری با عناصر ثابت و تکراری داشته باشد و به سرعت خسته نشود.
این موضوع نقطه تمایز وید با دیگر سبک‌های معماری داخلی است. سبک وید از شما انتظار دارد وسایل کمتری را در دکوراسیون استفاده کنید، به کارایی وسایل دقت کنید و از گستره بیشتری که برجا می‌ماند، لذت ببرید.
کاربرد وید در معماری
آنچه که عموما به‌عنوان طراحی وید شناخته می‌شود، یک فضای خالی در بخش مرکزی ساختمان است که انتقال نور و ارتباطات داخلی ساختمان را بهبود می‌دهد. در ویلاهای دوبلکس (یا چند طبقه) طراحی وید را بیش از دیگر ساختمان‌ها می‌بینیم که ویژگی‌هایی مثل سقف‌های بلند، پنجره‌های سرتاسری و نیم‌طبقه‌ای با دید مستقیم دارند.
اهمیت وید در ساختمان مثل وقفه‌هایی است که ما هنگام تنفس حس می‌کنیم. آن فضای خالیِ میان دم و بازدم حالتی پرنشاط و سکونی آرامش‌بخش در ما ایجاد می‌کند که در ان خلاء خوشایند، درگیری حواس کاهش یافته و فرصت تامل بیشتری به انسان داده می‌شود.
به این ترتیب وید در بهبود فشارهای روانی حاصل از شلوغی‌های زندگی ما نیز بی‌تاثیر نخواهد بود. بسته به کاربرد ساختمان، معمار می‌تواند اهداف مشخصی را با کمک طراحی وید محقق کند. منظور از کاربرد، ماهیت تجاری، اداری یا مسکونی ساختمان است. در ادامه نگاه دقیق‌تری به کاربرد وید در سبک‌های فوق خواهیم داشت.
◀️ کاربرد طراحی وید در ویلا
اگر در طراحی ویلا اشکوب یا نیم-طبقه در نظر گرفته شده باشد، با کمک طراحی وید می‌توان شرایط آن را بهبود داد. بهتر است که وید در بخش مرکزی ویلا اجرا شود و اگر ممکن است، با محوطه سازی ویلا ادغام شود. پنجره‌های بزرگ و سرتاسری به شما کمک می‌کند در کنار استفاده حداکثری از نور، فضای داخلی را گسترش داده و به‌گونه‌ای مطلوب با فضای سبز خارجی ادغام کنید.
می‌توانید فضای وید در ویلا را خالی بگذارید یا با چیدن مبلمان (بسیار محدود) و حتی ایجاد یک گلخانه، فضا را کاربردی‌تر کنید. این تکنیک در خانه‌باغ‌ها یا خانه‌های ویلایی با باغچه هم بسیار جذاب خواهد بود.
◀️ کاربرد طراحی وید در آپارتمان سازی
برخی طراحی وید را به آپارتمان‌های لوکس محدود می‌دانند اما در یک آپارتمان معمولی هم با چند تکنیک ساده می‌توان وفاداری به این سبک را به نمایش گذاشت. پیش‌تر به ویژگی‌های این سبک اشاره داشتیم؛ کافی است اهداف این سبک را بشناسیم و با کمک یک طراح خلاق آن‌ها را در فضای آپارتمان پیاده کنیم. خواهید دید که رویکرد وید و نه صرفا معماری آن، همچون یک معجزه برای آپارتمان شما عمل خواهد کرد.
برای اجرای طراحی وید در یک آپارتمان، مهم‌ترین نکته "نور" است. نور هم علت و هم معلول این سبک محسوب می‌شود به این ترتیب که با اجرای سبک وید، نور بهتر جریان پیدا می‌کند و از سوی دیگر با نورپردازی اصولی، وید محقق می‌شود. نورِ فراوان و کنترل شده، فضا را وسیع‌تر از چیزی که هست نشان می‌دهد و انرژی محیط را بالا می‌برد.
پس از نور، دیوارها هستند که بنابه‌‌ضرورت کم‌کم حذف می‌شوند. دیوارهای دارای شکاف که با هدف پارتیشن‌بندی استفاده می‌شوند از راهکارهای مفیدی هستند که هم فضا را بزرگ‌تر نشان داده و هم ارتباط افراد را تسهیل می‌کنند.
◀️ کاربرد طراحی وید در فضاهای اداری-تجاری
نمونه دم دستی وید در معماری را همه ما رد فروشگاه‌های تجاری دیده‌ایم. پاساژها که فضایی خالی در مرکز و مغازه‌های دورادور و پنجره‌های رو به بیرون تمانا زا شیشه تمام آنچیزی است که از وید انتظار داریم.
امروز شکل ساختارشکنانه وید در معماری و دکوراسیون داخلی ادارات، شرکت‌ها و کارخانه‌های صنعیت اتفاق می‌افتد. در سبک طراحی صنعتی، مدریت منابع انسانی می‌طلبد که حریم خصوصی به حداقل رسیده و ارتباطات نیروها افایش پیدا کند. بنابراین دیوارهای مزاحم را کنار گذاشته و تفکیک فضا با حداقل پنهان سازی انجام می‌شود.
در دفاتر اسارتاپی این رویکرد، بدو آنکه شناخته شود دائما در حال توسعه است. اهمیت نور هم که برای واحدهای منابع انسانی به خبی روشن شه و با کمک نور طبیعی تلاش بر مدیریت بهتر منابع صورت می‌گیرد.
برای آشنایی با فواید محوطه سازی برای کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی از این مقاله دیدن کنید.
مزایای طراحی وید
✅ بهبود جریان هوا
"تهویه مطبوع" از دغدغه‌های مهم ما در زندگی آپارتمان نشینی است. خانه‌های جمع‌وجور ما با پنجره‌های کوچک، فضای خفه و احاطه شده با وسایل و مایحتاج غیرضروری، به لطف وید به یک سیستم تهویه طبیعی مجهز می‌شوند.
✅ بهبود ارتباطات انسانی
یکی از اهداف ما در طراحی وید، بهبود دسترسی و دید به نقاط مرکزی است پس با حذف دیوارها و کاهش وسایل غیر ضروری دید بهتری برای خود فراهم می‌کنیم تا ارتباطات قوی‌تری در فضای ساختمان اتفاق بیفتد.
✅ کاهش حجم لوازم غیر ضروری
وید به عنوان یک فرهنگ به ما می‌آموزد که به جای شلوغ‌کردن محیط اطراف با وسایلی که نیازی به آن‌ها نداریم، روی کیفیت لوازم و سپس آرامش ناشی از وجود فضاهای خالی در محیط اطراف‌مان تمرکز کنیم.
معایب وید
آنچه باعث مقاومت برخی مقابل وید در معماری می‌شود، همان است که تا اینجا به‌عنوان مزیت از آن یاد کرده‌ایم. کسانیکه به "حریم خصوصی" در طراحی داخلی اهمیت زیادی می‌دهند، به طراحی وید به شکل نوعی پرده‌دری نگاه می‌کنند. نیاز به تفکیک فضا و پنهان کردن بخش‌ها چنان در ذهن این افراد خانه کرده که هرگونه اهمال در اجرای آن را مردود می‌دانند.
"نور طبیعی" این عنصر حیاتی نیز که از ویژگی‌های معماری وید است، به یک مسیر ممنوعه برای برخی تبدیل شده. کسانیکه از نور زیاد در فضای داخلی فراری هستند، قطعا نمی‌توانند ارتباط خوبی با سبک وید در معماری داشته باشند.
بحث دیگری که در وید مطرح است، مصرف بالای انرژی است که می‌توان از دو منظر به آن پرداخت. نخست ارتفاع بالای سقف‌ها که بحث سرمایش و گرمایش و به جریان انداختن هوا را سخت می‌کند و موضوع دیگر، تعدد نورگیر و پنجره در این سبک است که به افزایش دما در تابستان و کاهش دما در زمستان منجر می‌شود؛ به‌این‌ترتیب برای تعدیل دما در معماری وید به صرف انرژی بیشتری نیاز خواهیم داشت.
... و اما در پایان
تلاش ما از نگارش این مقاله، تشریح Void به عنوان سبکی پیشرو در معماری داخلی بوده است که امیدواریم در توضیح و معرفی آن به شما موفق عمل کرده باشیم. توجه داشته باشید که طراحی وید با همه جذابیت‌هایش، یک سبک مغفول و کم‌طرفدار در کشور ماست با این حال در سال‌های اخیر شاهد رویکرد بهتری نسبت به آن در ساخت ویلا و خانه‌باغ بوده‌ایم.
در پایان خوشحال می‌شویم نظرات و سؤالات شما درباره رویکرد وید در معماری را در کامنت‌های ببینیم. 🙂